Hüseyn Cavid irsinin təbliği
Azərbaycan
Respublikasının Monteneqrodakı Diplomatik Nümayəndəliyi və Azərbaycan -
Monteneqro mədəni-iqtisadi mərkəzinin təşəbbüsü və dəstəyi ilə Podqoritsa
şəhərində dahi Azərbaycan şairi və dramaturqu Hüseyn Cavidin Monteneqro dilində
dərc edilmiş "İblis” əsərinin təqdimat mərasimi keçirilib. F.Hüseynin
həmin tədbirdəki çıxışını təqdim edirik:
Fərid Hüseyn
Hörmətli, xanımlar və cənablar, dəyərli
tədbir iştirakçıları, hər birinizi yüksək səmimiyyətlə salamlayıram. Bildiyiniz
kimi, bugünkü oxucu auditoriyası XVIII əsrdən tam şəkildə formalaşmışdır. O
vaxta qədər isə dünyada daha çox ixtisaslaşmış oxucular var idi. Bəzi
tədqiqatlara görə, Vilyam Şekspir dövründə ən çox kitab oxuyan insan 2000-dən
çox kitab mütaliə edə bilməzdi, çünki o çağın insanın qeyd etdiyimiz rəqəmdən
daha çox kitab əldə etməsi çətin məsələ idi. Amma günümüzdə reallıq dəyişib,
artıq şəxsi kitabxanalardakı nüsxələrin sayı keçmişin ümumi kitabxanalarındakı
rəqəmlərə bərabərdir. Bu qədər nəşr, seçim, bunca imkan oxucular üçün həm də
müəyyən çətinliklər yaradır, çünki bəzən həmin çoxluğun içərisində həqiqi
dəyərə sahib əsərlər itib-batırlar. Ona görə də, əksər xalqların öhdəsinə öz
mədəniyyətinə və ədəbiyyatına aid dünyəvi əsərləri təbliğ etmək kimi çətin bir
missiya düşür. Azərbaycan dövləti, ziyalıları bu istiqamətdə çoxsaylı işlər
görürlər, - dəyərli əsərləri, mədəniyyət nümunələrini dünyada ciddi
auditoriyalara çatdırırlar.
Hüseyn Cavidin irsi də bu gün dünyada layiqincə
təbliğ olunur. Onu da qeyd edim ki, ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən Hüseyn
Cavid şəxsiyyətinə, irsinə daim diqqət göstərilib. Ədibin ev muzeyinin
yaradılması, külliyyatının nəşri, 1982-ci ildə cənazəsinin qalıqlarının
Sibirdən vətənə qaytarılması və qəbri üzərində məqbərənin ucaldılması onun adı
ilə bağlıdır. Azərbaycan Prezidenti cənab İlham Əliyev Hüseyn Cavidin 125, 130,
135 illik yubileylərinin keçirilməsi haqqında sərəncamlar imzalamışdır. Bu gün
ədibin irsi dünyanın bir çox ölkələrində səhnəyə qoyulur, əsərləri ardıcıl
olaraq tərcümə və nəşr edilir. Bu istiqamətdə görülən işləri sadalayarkən
"Kaspi” qəzeti və "Kaspi” Təhsil Şirkətinin, eləcə də Hüseyn Cavid irsinin
tədqiqatçısı Sona Vəliyevanın
fəaliyyətini xüsusi qeyd etməliyik. Belə ki, 27 mart 2015-ci ildə
Türkiyədə Ankara Universitetində Hüseyn Cavid yaradıcılığına həsr edilmiş
"Hüseyn Cavidin düşüncə dünyası və əsərləri” adlı konfrans təşkil olunub.
2018-ci ilin 9 noyabrında Özbəkistanın paytaxtı Daşkənd şəhərində "Hüseyn Cavid
dünya dramaturgiyasının yüksək nümunəsidir” adlı konfrans keçirilib. Konfrans
çərçivəsində ədibin "Əmir Teymur”, "Şeyx Sənan”, "Səyavuş” və "Peyğəmbər”
əsərləri özbək dilində oxuculara təqdim olunub. Bundan başqa 2018-ci ilin 17
mayında Qazaxıstanın Almatı şəhərindəki Əl-Fərabi Universitetində Hüseyn Cavidin
135 illik yubileyi münasibəti ilə xüsusi konfrans keçirilmiş, ədibin
şeirlərindən ibarət nəşr oxuculara təqdim olunmuşdur. "Kaspi” Təhsil Mərkəzi və
"Kaspi” qəzeti Hüseyn Cavidin irsinin tədqiqi prosesini stimullaşdırmaq məqsədi
ilə iki məqalə müsabiqəsi keçirmişdir. Onlardan biri "Hüseyn Cavid. Vətənə
qayıdış”, digəri isə "Hüseyn Cavid 135”
adlanır. Hər iki müsabiqəyə 100-ə qədər elmi, publisistik məqalələr qəbul
edilmiş, qaliblər müəyyənləşdirilmişdir. Müsabiqənin mətnləri ayrıcı kitablar
halında nəşr edilmişdir. Ədibin həyatına və yaradıcılığına aid bütün fotoların
və rəsm əsərlərinin toplandığı ‘Hüseyn Cavid. Vətənə qayıdış’ foto-albomu da
nəşr edilmişdir. Bütün sadalanan işləri reallaşdıran tanınmış Azərbaycan alimi,
filologiya elmləri doktoru Sona Vəliyevanın tərtib etdiyi "Hüseyn Cavid və
müasirləri”, "Hüseyn Cavid sənətinin qüdrəti” kitabları işıq üzü görmüşdür.
Ədəbin əsərləri fars dilinə də tərcümə edilmişdir. Belə ki, İranın Qum
şəhərində ədibin "Peyğəmbər”, "Maral”, "Şeyx Sənan” əsərləri iki ayrı kitab
şəklində oxucuların ixtiyarına verilib. 2013-cü ildə tarix elmləri doktoru,
professor Əli Həsənovun təşəbbüsü ilə İstanbulda "Şeyx Sənan”, "İblis”,
"Peyğəmbər”, "Topal Teymur”, "Səyavuş”, "Xəyyam”, "Maral”, "Afət”, "Uçurum”
adlı əsərlərinin və şeirlərinin toplandığı mükəmməl nəşr Türkiyədə "Küsena”
nəşriyyatı tərəfindən çap olunub. Bütün sadalanan işlər "Kaspi” qəzeti və "Kaspi” Təhsil Şirkətinin dəstəyi ilə
reallaşdırılmışdır. Bundan başqa Türkiyənin İstanbul şəhərində Böyükşəhər
Bələdiyyə Teatrı tərəfindən ədibin "İblis” əsəri səhnəyə qoyulmuşdur.
S.Vəliyeva həmin tamaşanın məsləhətçisidir. Bu silsilə layihələrin növbəti
mərhələsi kimi hazırda Qırğızıstanda, Türkmənistanda ədibin əsərləri nəşrə
hazırlanır. Eləcə də, Avropa ölkələrində H.Cavid irsinin təbliği istiqamətində
ardıcıl addımlar atılır. Bütün sadaladıqlarım yalnız "Kaspi” qəzeti və "Kaspi”
Təhsil Şirkətinin ədib haqqında gördüyü işlərdir. Əlbəttə ki, Azərbaycan
dövlətinin dəstəyi ilə, ayrı-ayrı ölkələrin H.Cavid irsinə olan marağından
doğan təşəbbüsləri ilə, habelə müəyyən şəxslərin istəkləri ilə də işlər
görülür. Mən "Kaspi” qəzetinin təmsilçisi olduğuma görə, bir istiqamətdə görülən
işləri xüsusi vurğuladım. Eyni zamanda sizə aydın oldu ki, təkcə bir
istiqamətdə ədibin irsi bu qədər tədqiq və təbliğ olunubsa, deməli, dövlət
səviyyəsində və digər istiqamətlərdə görülən işlərin miqyası daha
genişdir. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi,
Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi, Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, Nizami Gəncəvi adına
Milli Ədəbiyyat Muzeyi, Hüseyn Cavidin ev muzeyi, müxtəlif universitetlər,
səfirliklər ədibin yaradıcılığının daha böyük arsenalda təbliği yolunda işlər
görürlər.
Sovet imperiyası dövründə bədii irsi ən çox repressiyaya, qadağalara
məruz qalan ədiblərimizdən biri H.Cavid olub. Çünki Sovet hökuməti bəşəri
dəyərlərin təbliğinin əleyhinə idi, imperiya yalnız öz dırnaqarası dəyərlərini
təbliğ edirdi. H.Cavid isə bəşəri, qlobal ideyaları yayan, insan amilinə
imperiya kontekstindən baxmayan, bir ədib idi deyə, əsərləri o dövrdə qadağan
edilmişdi. Dünyanı nizamında saxlayan
fanilikdir, əgər belə olmasaydı, biz çətin vəziyyətə düşəndə o durumdan xilas
ola bilməzdik, şər daim məğlubedilməz olardı, çətinlikləri aşmaq
mümkünsüzləşərdi. Dünyanın faniliyi bizi, istədik-istəmədik, öz rollarımızı
dəyişməyə məcbur edir. Eləcə də, bəşəri əhəmiyyətli rollar dəyişir, məsələn,
imperiyalar dağılır, şərlənən dahilər bəraət alır, sonda hər şey tarixin
ədaləti ilə dürüst şəkildə qiymətləndirilir. Biz o qədər illərin keçməsi üçün
gözləyirik, qərinələr, əsrlər adlayır, amma tarixin yaşı yoxdur, ona görə də,
tarix dahiləri illərlə yox, nəticələrlə qiymətləndirir. Monteneqroda H.Cavid
yaradıcılığına həsr edilən bu tədbir və ədibin "İblis” əsərinin nəşri tarixi
hadisələrdir. Azərbaycanın bu ölkədəki səfirliyinə, nümayəndəliyinə, Monteneqro
dövlətinə belə mötəbər bir əməyə görə təşəkkür edir və hər iki dövlətə əbədi
firavanlıq arzulayıram.
Fərid Hüseyn