Bakı 13°C
Hisslərimizi ifadə edən smayliklər - Araşdırma
Sosial şəbəkələr insanların, xüsusilə də gənclərin
həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib. Oradakı söhbətlər və yazışmalar canlı
ünsiyyətə təsir etməkdən əlavə, həyatımızda yeni vərdişlər yaradır. Bu vərdişlərdən
biri də smayliklərdir. Smayliklər ilk baxışdan əhəmiyyətsiz görünsə də, onlar
bizim onlayn ünsiyyətimizin bir hissəsi olublar. Artıq kədərimizi, sevincimizi,
küskünlüyümüzü həyatımıza daxil olan o sarı "başlar” və ya nöqtələr, mötərizə
işarələriylə bildiririk. Statistikaya görə, ötən il tək "Tvitter” vasitəsilə 10
milyard smaylik göndərilib. "Instagram” şəkillərinin böyük əksəriyyəti smayliklə
paylaşılır.
Bəs həyatımızda mühüm ifadə vasitələrinə çevrilən
bu smaylikləri yazı dilinə köçürmək olarmı? Hiss-həyəcanı bildirmək üçün
reportaj, araşdırma və ya müsahibələrdə "gülür”, "ağlayır”, "əsəbi halda” sözləri
əvəzinə sarı, şirin "kukla”lardan istifadə etmək mümkündürmü?
3000 illik
yoldan geriyə addım…
Azvision.az
saytının baş redaktoru Vüsal Məmmədov hesab edir ki, yazı dilində smayliklərdən istifadə
mənasızdır. Həmsöhbətimizin sözlərinə görə, işarələrlə danışmaq yazıdan əvvəlki
dövrün məhsuludur. Yazı onun təkmilləşdirilmiş formasıdır: "Piktoqrammalar
yazıdan əvvəlki dövrdür. Yazı meydana çıxanda piktoqrammalara ehtiyac qalmadı,
çünki yazının ifadə imkanları müqayisə edilməyəcək dərəcədə daha genişdir. Təzədən
piktoqrammaları yazıya daxil etmək az qala 3000 illik yoldan sonra geriyə addım
atmaq demək olardı. Bəli, biz çatda yazışarkən müxtəlif piktoqrammalardan -
smayliklərdən, emojilərdən və s istifadə edirik. Amma çat, adından da göründüyü
kimi, söhbətin imitasiyasıdır. Kiminləsə danışanda ona gülümsəyə, göz vura,
qaşqabaq tökə bilirik və bu imkanların söhbətin imitasiyasında da mümkün ola
bilməsi yaxşı haldır. Yazı isə söhbətin imitasiyası deyil. Yazı - müəllifin
fikirlərini başqa insanlara çatdırmağın vasitəsidir. Emosiyaları, mimikaları
yox, məhz fikirləri... Buna görə də, orada smayliklərdən istifadə etmək sadəcə,
mənasız olardı”.
"Bütün
fikrimizi bir işarə ilə ifadə edə bilirik”
Ölkə.az
saytının baş redaktoru Məmməd Gülməmmədov isə hesab edir ki, smayliklər fikirləri ifadə etmək
üçün jurnalistlərə çox kömək olur: "Son dövrlər samyliklər həyatımıza elə sürətlə
daxil oldular ki, artıq hər gün bu ikonlar vasitəsilə kiməsə göz vurur, gülümsəyir
yaxud "hər şey əladır” deyə baş barmağımızı göstəririk. İndi sosial şəbəkələr
dövrüdür və biz orada hansısa dostumuza mesaj yazanda, hansısa fikrinə münasibət
bildirəndə mütləq smayliklərdən istifadə edirik. Bəzən hətta bütün fikrimizi,
mövqeyimizi bir smaylik ilə ifadə edirik. Smayliklərin jurnalistikada istifadəsinə
gəlincə isə deyərdim ki, buna artıq rast gəlinir. Bloggerlər öz məqalələrində
çoxdan bu ikonlara yer verəsələr də, jurnalistikada buna az təsadüf edilir. Məsələn,
dünyada ən çox oxucusu olan portallardan biri "BuzzFeed”in reportajlarında,
yaxud hazırladıqları hansısa xəbərdə smayliklərdən istifadə edilir. Portal
yalnız xəbərə oxucu münasibətində smayliklərdən istifadə imkanı verməyib, üstəlik
özü də xəbərdə smayliklərdən istifadə edir. Ötən il Fransada bir kitab
mağazasında komediya janrında olan pyesdə smayliklərdən istifadə edildiyini görəndə
mənə çox qəribə gəlmişdi. Ancaq bu, artıq reallıqdır. Düşünürəm ki, yaxın illərdə
smayliklərdən jurnalist məqalələrində, reportajlarında da geniş istifadə ediləcək.
Çünki, hər gün istifadə etdiyimiz və vərdişə çevrilmiş bu ikonlar mütləq fikirlərimizi
ifadə etmək üçün klavyaturamızla bərabər köməyimizə gələcək”.
"Emojilər
yazılarımıza rəng qatar”
Müxbir Rövşən
Əsədov isə, bu
üsulu jurnalistikanın yeni mərhələsi adlandırır: "Bunu jurnalistikanın müasir mərhələsi
də adlandırmaq olar. Çünki bu, reportaja, eləcə də məqaləyə xüsusi bir rəng
qatmış olar və daha maraqlı alınar. Gəlin etiraf edək ki, bu gün qəzetdən,
jurnaldan daha çox internet resursları oxunur. İnternet resurslarında isə bu
cür emosiyaları ifadə etmək üçün xüsusi işarələrdən istifadə etmək daha rahat və
əlverişlidir. Mənə elə gəlir ki, bu, həm də yazılan məqaləyə xüsusi bir rəng
qatar. Gündəlik yazışmalarımızda da demək olar ki, bu cür samyliklərdən istifadə
edirik. O zaman hesab edirəm ki, fikrimiz, hiss etdiklərimiz daha dolğun şəkildə
ifadə edilir. Hərdən əlimiz o qədər öyrəşir ki, ciddi yazılarda belə səhvən həmin
smayliklərdən istifadə edirik. Belə olduğu halda, saytlarda dərc olunan məqalələrdə
smayliklərdən istifadə edilməsinin tərəfdarıyam”.
"Jurnalist
müsahibin hiss-həyəcanını sözlə ifadə etməyi bacarmalıdır”
Müxbir Ləman
Mustafaqızı isə sözlə
ifadə etmək qabiliyyətinin daha təsirli olduğunu düşünür. Deyir ki, əgər
jurnalist müsahibinin hiss və həyəcanını sözlə ifadə etməyib, samyliklərdən
istifadə edərsə, bu, onun tənbəlliyinin göstəricisidir: "Bir-iki dəfə yazılarda
rastlaşmışam. Gülmək işarəsinin mötərizə olaraq istifadə olunmasını görmüşəm. Məncə,
yaşlı nəsil bu işarələri başa düşməz. Əslində jurnalistin müsahibini sözlə ifadə
etməsi onun dilinin zənginliyidir. Məncə, qarşındakı insanın hisslərini sözlə
ifadə etmək daha gözəldir. Samyliklərin yazı dilinə köçürülməsini düzgün hesab
etmirəm”.
"Mətnlərdə
emojinin gücünü inkar etmək olmaz”
Filologiya
üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Rasim Heydərov bizimlə söhbətində bildirdi ki, hər hansı fikrin
işarələrlə ifadə edilə bilməsi normaldır və bu, inkişafdan xəbər verir:
"Ümumiyyətlə, dil özü işarələr sistemidir. Yazılar da işarənin bir formasıdır.
İşarələrdən biz indi də istifadə edirik. Biz öz fikrimizi smayliklər vasitəsilə
çatdıra bilirik. İnsan hər vaxt çalışır ki, öz fikirini daha asan və dolğun
ifadə etsin. Həmin o emojilər də ifadələrin qısaldımış formasıdır. Bu da
normaldır. İnsan yarandığı dövrdən işarələr sistemilə danışıb və danışacaq. Bu,
insan təfəkkürünün inkişafı ilə bağlıdır. Əgər yazıda mimika və jestlərdən
istifadə edə bilmiriksə, smayliklər vasitəsilə fikri daha təsirli çatdıra bilərik.
Mətnlərdə smaylikin gücünü inkar etmək olmaz. Smayliklər yazıda və ya onlayn
mediada əl və mimika hərəkətlərimizi əvəzləyir”.
Gələcəyin
dili-smaylik
Məlumat üçün bildirək ki, gələcəkdə smaylik dilinin
Avropada rəsmi dil kimi istifadəsi nəzərdə tutulur. Alimlər işarələrdən yeni
dilin yaranmasını isə Afrikanı misal göstərməklə izah edirlər. Belə ki, təxminən
40 il əvvəl, Nikaraquada eşitmə qüsurlu uşaqlar ilk dəfə bir məktəbdə toplanıb
və hər kəsin özünəməxsus işarələri ilə yeni dil ortaya çıxarıblar. Hazırda
inkişaf etdirilən bu dil Nikaraqua dilinə aid dil qrupu kimi qəbul olunur.
Qeyd edək ki, sosial şəbəkə istifadəçilərinin 92
faizi smayliklərdən istifadə edir.
Aygün ƏZİZ
