Günərzi mərkəzi - uşaqlara sosial qayğının məkanı
Bura həm işləyən və imkansız valideynlər, həm də
nəzarətsiz qalmaq və sosiallaşmaq problemləri olan uşaqlar üçün ideal yerdir
"Hər bir uşaq təhsil alsın”, "Biz sizin
gələcəyinizik”, "Özümüzü tam müdafiə edə bilmirik”, "Uşaqların istismarına son
qoyulsun”... Bu cümlələr ilk dəfə məhz onların dilindən səslənərək uşaq
hüquqları konvensiyalarına da, ali kürsülərə də yol tapıb. Körpə fidanların
kövrək qəlblərinin nidaları ən humanist qərarların onların lehinə verilməsinə
yönəlib.
Ölkəmiz də uşaqlara diqqət və qayğı istiqamətində
humanist qərarlarını əsirgəmir, həssas qrupların sosial təminatı istiqamətində
bütün vacib addımları atır.
Son illərdə uşaqlara qayğı üçün günərzi mərkəzlərinin
yaradılması və şəbəkənin genişlənməsi də bu istiqamətdə görülən işlər
sırasındadır. Uşaqların dövlət uşaq müəssisələrinə
düşməsinin qarşısının alınması, çətin həyat şəraitində olan uşaqların və
ailələrin sosial xidmətlərə çıxışının təmin edilməsi məqsədilə günərzi qayğı
mərkəzlərinin yaradılması, şəbəkənin genişləndirilməsi də məhz azyaşlılara
dövlət tərəfindən qayğının təzahürüdür. Əsas məqsəd uşaqların
de-institusionalizasiya və alternativ qayğı tədbirləri ilə əhatə olunması,
onların dövlət uşaq müəssisələrinə düşmək riskinin minimuma endirilməsidir. Bu,
həmçinin gün ərzində uşaqların qayğısını çəkmələri səbəbindən işləmək imkanı
olmayan valideynlərin əmək fəaliyyəti ilə məşğul olmalarına şərait yaratmaq
məqsədi daşıyır.
Sosial
xidmət layihələrinin genişləndirlməsi
Azərbaycan Respublikası Əmək və
Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin (ƏƏSMN) sosial sifarişləri əsasında ixtisaslaşmış
qeyri-hökumət təşkilatları tərəfindən icra olunan layihələr də uşaqların dövlət
uşaq müəssisələrinə düşməsinin qarşısının alınması, çətin həyat şəraitində olan
uşaqların və ailələrin sosial xidmətlərə çıxışının təmin edilməsi məqsədi ilə
həyata keçirilir. Prezident İlham Əliyevin 1 iyun 2019-cu il tarixli
Sərəncamına uyğun olaraq, xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar və digər şəxslər
üçün icra olunan həmin reabilitasiya
yönümlü sosial xidmət layihələrinin miqyası əhəmiyyətli dərəcədə genişlənib. ƏƏSMN-dən "Kaspi”yə verilən məlumata görə, Sərəncamın
icrası çərçivəsində əsasən ölkəmizin bölgələrində olmaqla yeni sosial xidmət və
reabilitasiya mərkəzləri yaradılıb. Nəticədə günərzi qayğı mərkəzlərinin sayı
28-dən 70-ə, icma əsaslı sosial reabilitasiya mərkəzlərinin sayı 22-dən 49-a
çatdırılıb. Həmçinin autizm və daun sindromlu uşaqlar üçün 1 psixoloji yardım
mərkəzi vardısa, əlavə 14 belə psixoloji yardım mərkəzi yaradılıb. Eşitmə və
nitq qabiliyyəti zəif olan sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar üçün
reabilitasiya və surdoloji xidmət mərkəzlərinin sayının 2-dən 10-a, məişət
zorakılığından zərər çəkmiş şəxslər üçün yardım mərkəzlərinin sayının 1-dən
15-ə, görmə imkanları məhdud uşaqlar üçün sosial reabilitasiya mərkəzlərinin
sayının 1-dən 3-ə çatdırılması təmin edilib.
Ahıllar üçün 5 günərzi qayğı mərkəzi, sağlamlıq
imkanları məhdud uşaqlarla davranış üzrə valideynlər üçün 10 dəstək mərkəzi və
s. yaradılıb.
ƏƏSMN
yanında DSMF Beynəlxalq əlaqələr və kommunikasiya şöbəsinin əməkdaşı Sevinc
Quluzadə bizimlə söhbətində qeyd etdi ki, ümumilikdə
nazirliyin sosial sifarişləri əsasında icra olunan reabilitasiya yönümlü sosial
xidmət layihələri üzrə xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar və digər şəxslər
üçün sosial xidmət mərkəzlərinin sayı 3,5 dəfə artıb və hazırda 200-ə yaxın
mərkəz tərəfindən əsasən uşaqlardan ibarət 8 mindən çox şəxsə xidmətlər
göstərilir. Gələcəkdə də sosial xidmət layihələrinin genişləndirilməsi işlərinin
davam etdirilməsi nəzərdə tutulur: "Günərzi qayğı mərkəzlərinə 3-12 yaş arası
olan, əsasən sağlamlıq imkanları məhdud uşaqlar cəlb edilərək hərtərəfli qayğı
ilə əhatə olunurlar. Gündə 3 dəfə yeməklə və yataqla təmin edilən uşaqlar üçün
müxtəlif əyləncəli və maarifləndirici tədbirlər keçirilir, ekskursiyalar təşkil
edilir. Layihə çərçivəsində valideynlərlə hər həftə görüşlər keçirilməklə,
onlara hüquqi xidmətlər, qarşılaşdıqları çətinliklərin aradan qaldırılmasında
köməklik göstərilir. Eyni zamanda, günərzi qayğı mərkəzlərində uşaqların bu və
ya digər istiqamətdə bacarıqlarının inkişafı üçün müxtəlif dərnəklər fəaliyyət
göstərir”.
Yüz eşitməkdənsə....
Sabunçu
rayonunda yerləşən Günərzi Mərkəzində olarkən sosial
qayğıya ehtiyacı olan azyaşlılar üçün yaradılan şəraitlə yerində tanış olduq.
Mərkəzin üzərində "Uşaqların dövlət uşaq
müəssisələrinə düşməsinin qarşısının alınması və çətin həyat şəraitində olan
uşaqların və ailələrin sosial xidmətlərə çıxışının təmin edilməsi məqsədilə
günərzi mərkəzlərinin xidmətinin göstərilməsi” sözlərini oxuyan ərazi sakinləri
bu ünvana tələsiblər. Mərkəz onları "uşağı hara və kimə etibar edim?”
qayğısından azad edib.
Bakıxanov qəsəbəsinin ara məhəllələrinin birində
yerləşən mərkəzdə uşaqlar üçün hər cür şərait yaradılıb. Mərkəz Əmək və
Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi tərəfindən avadanlıq və ləvazimatlarla
təmin olunub. Bütün xərclər də dövlət hesabına qarşılanır. "Ailə dünyası, ailələrə hüquqi yardım” İctimai
Birliyinin rəhbəri Gülayə Səfərova Bakı Günərzi Mərkəzinin avqust ayından
fəaliyyət göstərdiyini deyir. Mərkəz nazirliyin günərzi mərkəzlərinin
yaradılması ilə bağlı elan etdiyi tenderdə qalib olaraq yaradılıb. "Bakıxnov
qəsəbəsinin imkansız məhəllələrinə gedərək valideynlərlə söhbət apardıq. Həmçinin
nazirliyin rayonda yerləşən Fondu ilə əlaqə saxlayıb çətin həyat şəraiti olan
ailələrin siyahısını əldə etdik və onlarla görüşdük”.
Övladını mərkəzə gətirmək istəyən ailələr çox olub.
Xüsusən tək, köməksiz qadınlar üçün bu mərkəz əsl fürsət imiş: "Qadınlar çox
vaxt uğursuz ailə həyatlarından sonra uşaqlarını internat məktəblərə və ya uşaq
evlərinə qoyur, hətta bəzən övladlığa vermək istəyirlər. Bu layihənin
əhəmiyyəti həm də belə ailələrə dəstək məqsədi daşıyır. İndi valideynlər işə
gedərkən övladlarını çəkinmədən mərkəzə etibar edirlər”.
Səhər 8.00-dan axşam 20.00-dək fəaliyyət göstərən
mərkəzə 3 yaşından 12 yaşınadək uşaqlar gəlirlər. Direktorun dediyinə görə,
onlar gün ərzində burada qidalanır, yatır, dərs oxuyur, oyun oynayırlar:
"Uşaqların 12 yaşadək müdafiəyə daha çox ehtiyacı var. Yaxşı olar ki, bu yaşdan
sonra valideynləri onları uşaq yaradıcılıq mərkəzlərinə yönəltsinlər”.
Hazırda mərkəzə 3-6 və 6-12 yaş arası iki qrup
olmaqla 30 uşaq cəlb olunub. Direktor deyir ki, uşaqların daha çox cəlb
olunması üçün məhdudiyyət şəraitlə bağlıdır: "Əslində ailələrin ehtiyacı və
tələbat çoxdur. Amma mərkəzin daha çox uşağı cəlb etmək imkanı yoxdur”.
G.Səfərova bildirir ki, mərkəzdə, həmçinin ailələrin sosial xidmətlərə çıxışını
təmin etməyə yardım göstərməyə çalışırlar. Mərkəzdə sağlamlıq imkanları məhdud
olan 7 uşaq da var. Onlar autuzm xəstəsi, əqli cəhətdən yaşıdlarından geri
qalan, kəkələyən uşaqlardır: "Bu uşaqlar digər sağlam uşaqlarla bir yerdə
adaptasiya prosesi keçirlər. Onlar burada dərs oxuyur, saymağı, oxumağı
öyrəniblər. Psixoloq onlarla ciddi məşğul olur. O uşaqlar artıq
sosiallaşıblar”.
Qeyd edək ki, günərzi mərkəzlərinin fəaliyyəti hələ
ki layihə olaraq həyata keçirilir. "Mərkəzin daimi olmasını çox istərdik” -
deyir direktor: "Müəyyən müddətdən sonra layihə bitir. Amma biz bu mərkəzi öz
hesabımıza saxlamağa çalışırıq. Uşaqların yarımçıq qalmasını istəmirik. Mənim
rəhbərlik etdiyim təşkilat mərkəzin işini yarımçıq saxlamağa imkan vermir.
İH-nə və digər instansiyalara gedib "bu uşaqları və müəllim kollektivini
itirməyək” deyə xahişlər edirəm. Burda cavan kadrlar çalışır. Psixoloq, sosial
işçilər, pedaqoq daxil olmaqla, ümumilikdə 16 işçimiz var. Onlar hamısı buradan
əməkhaqqı alaraq dolanışıqlarını təmin edirlər”.
Küçədə
və ya evdə tək olmaqdansa...
Valideyn
İradə Hüseynova iki uşağını mərkəzə gətirdiyini deyir. Özü də
mərkəzdə psixoloq kimi çalışır. Uşağı autizm xəstəliyindən əziyyət çəkir: "Bu
cür uşaqların sosiallaşması çox vacibdir. Ev şəraitində bu mümkün deyil.
Düzdür, uşaqlar reabilitasiyaya gedir, psixoloqlar onlarla məşğul olurlar, amma
bu, lazımi effekti vermir. Məktəblər bu cür uşaqları qəbul etmir. Amma bu tip
mərkəzlərdə onlar sağlam yaşıdları ilə bir arada olur, sosiallaşır və artıq
özlərini idarə etməyi bacarırlar. Problemli uşaqlar üçün bu cür mərkəzlərin
olması çox vacibdir. Valideyn Rəfiqə
Əliyeva da mərkəzin yaranmasını sevinclə qarşılayıb: "İşə getdiyim üçün
uşağı etibar etməyə yer tapmırdım. Özümlə aparıb-gətirmək isə mümkün deyildi.
İmkansız olduğumdan, uşağı bağçaya və ya dayə yanına qoya bilmirdim. Bu mərkəzin
açılması xəbəri məni çox sevindirdi. Həm də uşağım özünə qapanırdı, əsəbi və
aqressiv idi, ünsiyyət zəifliyi vardı. Burada uşaqlarla qaynayıb-qarışıb.
Müəllimlər onunla çox məşğul oldular. Oğlum indi xeyli sosiallaşıb. Özüm də
onun mərkəzdə, müəllimlərin və uşaqların əhatəsində olmasına görə çox rahatam”.
Sosioloq
Nigar Şahhüseynova hesab edir ki, mərkəzdə uşaqlara qayğı
göstərilirsə və onların sosiallaşması, həyati bacarıqlara yiyələnməsi baş
verirsə, evdə tək, valideynlərin nəzarətindən uzaq qalmaqdansa, bu cür
mərkəzlərə cəlb olunmaları məsləhətdir: "Uşaqlar gün ərzində küçədə və ya evdə
tək olmaqdansa, bu cür kollektivdə olmaları daha məqsədə uyğundur”.
Günərzi qayğı mərkəzində uşaqlara dərs keçilir.
Onlar kiçik masaların arxasında yazı-pozu, davranış qaydalarını həvəslə
öyrənirlər. Gələn qonaqları da uşaq marağı ilə qarşılayır, söylədikləri şeirlərdə
"bizi müdafiə edin” deyirlər. Onların bu müdafiəyə ehtiyacı var. Dövlət isə
təmənnasız bu qayğını boynuna götürüb. Ancaq nəzərə alsaq ki ölkə üzrə sosial
qayğıya ehtiyacı olan bu cür uşaqlar çoxdur, onda belə mərkəzlərin sayının artırılması
və bütün ölkə üzrə fəaliyyətinin daha geniş təmin edilməsi məsələsi gündəmə
gəlir. Bu həm iş-gücə tələsən valideynləri uşaqlarının baxımsız qalması
problemindən azad edər, həm ailələrə dəstək olar, həm də azyaşlıların valideyn
nəzarətindən kənarda qalmamasını təmin edər. Xüsusən dövlətin sosial həssas təbəqələrə
diqqətinin olduğu və buna iqtisadi imkanının çatdığı bir vaxtda sosial qayğını əsirgəməmək
mümkündür.
Təranə
Məhərrəmova
Məqalə Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi Fondunun 31 Dekabr Dünya
Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü və Yeni il münasibətilə elan etdiyi
müsabiqəyə verilir