Gücsüzlüyümüzdən dalaşırıq
Bir müddət əvvəl sosial şəbəkələrdə paylaşılan bir şəkil diqqətimi
cəlb elədi. Üzü-gözü his içində, yorğun bir adam meşədə yanan ağacın şəklini
paylaşmışdı. Elə belə də açıqlama yazmışdı: "Çölündən yanan ağac və içindən
yanan mən”. O kəlmələrin arxasınca getməmək insafsızlıq olardı... Ekologiya və
Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Meşələrin İnkişafı Departamentinin direktorunun
müavini, həmin departamentin meşəbərpa və meşəsalması sektorunun müdiri Söhrab
Abbasovla Qaxda görüşdüm. Söhbətləşmək təklifi məndən, ağac əkmək üçün dəvət də
ondan gəlmişdi. Getdim getməyinə də, Söhrab müəllim israrla müsahibə
verməyəcəyini, onlarla yoldaşlıq edib gözümün gördüyünü yazmağımı istəmişdi.
- Nə var bu torpaqlarda?
– İnsan, görünür, yarandığı yerə can atmalıdır. Biz də təbiətdən
yaranıb, təbiətin tərkib hissəsi olaraq yaşayırıqsa, günlərin bir günü təbiətə
də qovuşacağıq.
- Elədirsə bu canatımların
səbəbi nədir? Madam sonu bilirik, ömrümüzü yaşamaq əvəzinə, niyə ölümə
tələsirik?
- İnsan, görünür, yarandığı yerə elə həmişə can atmalıdır.
- Belə torpaq sevəniksə, niyə
kəndlərdən qaçırıq?
- Bəzən insanlar gedirlər, bəzən də taleyin hökmü ilə uzaqlaşırlar.
- Taleyin hökmümü qüvvətlidir,
ya ayaqlarımız bərk qaçır?
– Ayaqlar da taleyin hökmü ilə hərəkət edir.
- Ağaclarla nə danışırsınız?
- Həm şirin, həm də acı xatirələr bölüşürük.
- Hansı dildə?
- Onun dilində. Yad dildə danışmağa başlasan, sonu təbii fəlakət
olar.
- Ağac yananda nə olur?
– Çox adamlar ağaclara cansız əşya kimi baxırlar, əslində, elə deyil.
Ağaclar bizim düşündüyümüzdən daha canlıdırlar. Onlar da ağrını duyurlar, acını
hiss edirlər, göz yaşı axıdırlar. Qüssələnə, kədərlənə, hətta sevinə bilirlər.
- Mənə elə gəlir ki, ağacların
bətni var...
– "Druit təqvimi” deyilən bir təqvimdə hər canlı insanın bir ağac
bağlılığı var. Hər insanın həyatı bir ağacın simvoludur.
- Sizin həyatınız hansıdır?
– Bu gün əkdiyimiz ağaclar.
– Fındıqmı, narmı?
– Fındıq.
– Niyə?
– Anadan olduğum təqvim onu göstərir.
– Niyə ağaclar qırılanda,
yandırılanda sizi günahkar bilirlər?
– Görünür, daşıdığımız vəzifə insanlara belə düşünmə haqqı verir.
– Öz sahənizdə yetərincə
varsınızmı?
– Hər şeyin tamı olmaq mümkün deyil. Hər şeyin tamı olduğu anda artıq
həyat bitmiş olacaq.
– Kəsir qalan nədir?
– Kəsirin yerdə qalan hissəsi.
– Nə vaxt tamamlanacaq?
– Zirvənin başında dayanan gün. Ordan o tərəfə tənəzzül başlayacaq.
Ona görə də həmişə düşünmək lazımdır ki, bu hələ son deyil. İnsanı harasa
getməyə vadar eləyən o maraq, o məram bizi yaşadır. Çatdığımız an hər şey
bitmişdir.
– Zirvəyə çoxmu qalıb?
– Nə qədər çox qalsa, bir o qədər gözəldir.
– Ağaclar ayaqdamı ölür?
– Bəlkə də bizim dərdimizi çəkərək ölürlər.
– Belə çıxır, bizi hiss
edirlər...
– Bəli.
– Biz niyə dirimizin də,
ölümüzün də dərdini onlara yükləyirik? Tabutlarımız da onlardı...
– Bilirsiniz, insan deyilən bir varlıq ağacı kəsib kağız düzəldir,
sonra da o kağızın üzərinə yazır ki, "təbiəti qorumaq lazımdır”. Yazıq ağac
neyləsin?!
– İnsan, əslində, bir növ öz
ölümünü hazırlayır, eləmi? Əvvəl ağacı əkir, sonra o əkdiyi ağacdan düzəldilən
tabutda dünyadan köçür... Bəlkə bunu bildiyimizə görə ağacları yandırırıq?
- Yəni insan qisasmı alır?
– Bəlkə də...
– Axı beşiyində də böyüyüb. Deyirsiniz tabut acısı beşik şirinliyinə
üstün gəlir?
– Nə olsun, kölgəsində
sərinləyirik, sonra da bir baltaya sap eləmişik axı...
– Tək bir balta ilə olsaydı... Bəlkə də balta elə xilas yolu olardı.
Müasir texnologiyalar baltadan daha qəddardır. Sadəcə olaraq, baltanın sapı var
deyə ona şairanə don geydirmişik "sapı özümüzdən olan baltalar”. Bu, əslində
bizim təsəllimizdi. Eynilə meşəyə gələn o dəhşətli silah kimi, sapı özümüzdəndi
baltanın. Qorxmaq lazımdır.
– Siz çox gözəl ədəbiyyat
adamı ola bilərdiniz. Bu sahə olmasaydı hansı sahəni seçərdiniz?
– Şeriyyatı çox sevirəm. Hansı sahədə olmağından asılı olmayaraq
insan dövləti üçün, xalqı üçün çalışmalıdır. Sadəcə olaraq, bəzi yerlərdə
bacarıqlı, başqa yerlərdə uğursuz ola, ya da sona qədər bacarıqlı olmaya bilər.
Amma çoban da olsan, süpürgəçi də olsan, alim də, həkim də, meşəçi də olsan
elinə, obana, xalqına bağlı olmalısan, Vətənini sevməlisən. Əsas budur.
– Dilinə, dininə, irqinəmi
bağlılıq, yoxsa doğulduğu torpağamı?
– Torpağa bağlılıq daha müqəddəs anlayışdır. Yerdə qalanların hamısı
sonradan qazanıla biləcək vərdişlərdir. Din də, dil də.
– İrqdəmi?
– Yer kürəsi elə də böyük bir planet deyil ki, insanları irqlərə
bölək.
– Bölürük...
– Yanlışdır. Məncə, zalımı da, xeyirxahı da, gülərüzü də,
qaşqabaqlısı da, acı dili, şirin dili də bu Yer kürəsinin çox azsaylı
insanlarıdır. Mənə qalsa, heç sərhədlərin olmağını istəmirəm.
– Söhrab müəllim, işçiləriniz
sizi niyə çox sevir?
– Çünki mən də onları sevirəm.
– Siz olmaq istədiyiniz
rəhbərsinizmi?
– Məncə yox. Bəzən daşıdığın vəzifə sənə sona qədər sən olmağa imkan
vermir. Amma bütün bunlara rəğmən, insanlara münasibətdə hər zaman düşünməlisən
ki, gün gələr yerlər dəyişə bilər. Hər kəs qərar verdiyi dəqiqə özünü qarşıdakı
şəxsin yerinə qoymağı bacarmalıdır. Əgər mən onun yerində olsaydım, bu
göstərişi layiqli yerinə yetirə bilərdimmi? Bu sualın cavabı müsbətdirsə,
deməli, doğru qərardır.
– Getdiyiniz bütün yolları
yaşıllaşdırırsınız?
– Ən azından arzulayıram ki, mənim getdiyim bütün yollar yaşıl olsun.
Bəlkə o əkdiyin ağaclar məndən uzaqdadır, bəhrəsini başqaları yeyir, amma buna
səbəb olmaq belə böyük xoşbəxtlikdir.
– Mənə elə bir xatirənizi
danışa bilərsinizmi ki, sizi silkələsin...
– Yaşadığımız hər gün bir xatirə deyilmi?!
– Hansı an idi ki, siz o anda
qaldınız və ordan o tərəfə gedə bilmədiniz?
– Həyatda çox şeylər dəyişə bilir, insanın taleyində çox sərt
döngələr yaranır. Mən və mənim kimi xeyli sayda insanın həyatında doğma
elimizdən-obamızdan uzaqlaşmaq heç nə ilə əvəz edilə bilməyən acı izlər
buraxıb. Çatdığımız yerlər, əldə etdiyimiz uğurlar, özümüz üçün yaratdığımız
dəbdəbəli şəraitlərdən asılı olmayaraq...
– Nəyin həsrətini çəkirsiniz?
– Bir anlıq Laçına qayıtmaq həsrəti. Ondan sonra nə olacaqsa olsun,
ya da heç nə olmasın. Hər şey qəbulumdur.
– Laçından nələr qalıb
yadınızda?
– İnstitutu qurtarıb Laçına, Şamkənd deyilən əraziyə təyinat
almışdım. Onda dostum Azərçin (Muradov) hələ təhsilini bitirməmişdi. Mən də
atımın yüyənindən tutub bir çay dərəsi
ilə üzüyuxarı gedirdim. Yaşıl meşə talası qarşıma çıxdı. Atı bağladım,
bir az otlasın, özüm də bir qayaya dirsəklənib yaşıl talalı çayın qırağına
uzandım. Və kağız-qələm götürüb Azərçin müəllimə bir məktub yazdım. Bilmirəm o
məktubu saxlayıb, ya yox, mən o təbiətin qoynunda, çayın zümzüməsində, quşların
cəh-cəhində öz aləmimdə olub, ona altı səhifəlik bir məktub yazdım. Məktub
çatanda təəccüblənib ki, görəsən, Söhrab mənə nə yazıb bu qədər... Sonra
yazmışdı, qardaş, sən harda yazmısan bu şeiri? Mən də dedim, elə o məktubda
təsvir elədiyim yerdə. Sonralar onunla təbiətlə təmasda olanda füsunkar yerləri
çox gördük, amma həmin o qayanın dibindəki çayın zümzüməsini əvəz edəcək yer
tapammadım. Təbiətdə bənzərliklər çox olur, amma eyniliklər olmur.
– Yadınızdan çıxmayıbmı?
– Qətiyyən. Günəşin hansı ağacın arasından necə süzülə-süzülə keçdiyi
belə yadımdadır. Təkcə o çay qıjovunun axdığı sular geri qayıtmır. Xatirələrin
hamısı çözələnir. Sadəcə olaraq, kələfdə bəzi nöqtələr düyünlüdür, bəzi
nöqtələr rahat açılır.
– Deyəsən, siz insanlara deyə
bilmədiklərinizi bu dağa-daşa demək üçün qaçırsınız şəhərdən...
– Həmişə də deyirəm bunu, dağa-daşa, çiçəklərə. Mən adicə telefonla
şəkil çəkəndə belə, bir gülə 20-25 dəqiqə baxıram. Çalışıram, o gül mənə poz
versin, desin ki, şəklimi görmək istədiyin kimi çək. İncəlikləri telefonun
yaddaşına köçürüb paylaşıram.
– Nə danışırlar sizinlə?
– Eh... hamısını demək mümkün olsaydı...
– Niyə bu qədər kövrəksiniz?
– ... Bilmirəm. Bəzən elə məqamlar olur ki, qəhər məni boğur. Hər nə
qədər gizli saxlamağa çalışsam da, tək qalanda gözümdən qeyri-ixtiyari bir gilə
yaş mütləq yanaqlarıma süzülür.
– Birlikdə ağladığınız bir kimsə varmı?
– İnsanlar bir yerdə gülsələr daha gözəl olardı. Ağlamaq üçün əsas
odur, içində kövrək simlər olsun, ona toxunanda nalə çəksin, ah çəksin və sən
ağlaya biləsən. Mənə elə gəlir, hər kəs sözün qüdrəti qarşısında baş əyməlidir.
– Bəs deyilməyənlər?
– Haçansa deyiləcək və yaxud da deyilib, sadəcə, indiyə qədər biz o
sözə rast gəlməmişik.
– Bu günə qədər eşidilməyən
sözünüz oldumu?
– Yaxşı sualdır. Bəzən insan emosiyalarına azadlıq vermək üçün
tənhalığa qapılmaq istəyir, cəmiyyətdə bu, mümkün deyil. Çünki bəzən söz demək
ixtiyarın, bəzən söz deyiləsi məqam olmur, bəzən də səni dinləyəcək insanların
azlığı və yaxud da onların sənin kimi düşünmədiyini hiss edirsən. Bəzən də söz
ünvanına düzgün deyilmir. Bir də ki, deyilməyən söz sənin, dediyin sözün isə
sən qulusan. Sözün qüdrəti çox böyükdür. Belə olmasaydı, klassiklərə müraciət
edəndə hər dəfə yeni söz tapa bilməzdik.
– Şairin biri deyir ki, əsl
adamlar başa düşülməyəndə, içindən sınır....
– Nəsimini sındıra bilmədilər. Dərisini də soydular, amalından
döndərə bilmədilər.
– Hamı Nəsimi deyil...
– Olmalıdır. Hər insanın içində bir Nəsimi olmalıdır.
– Adamın başına hava gələndə
getməyə yeri olurmu?
– Əgər hava yer tapıb başa qədər gəlibsə, baş da yer tapıb havaya
qədər gedər, inşallah. Yer üzündə bütün bağlar gözəldir.
– Elə bir şey olubmu ki,
gücünüz çatmaya? Mənəvi gücünüz...
– Həyat güc meydanı deyil.
– Bəs niyə dalaşırıq?
– Gücsüzlüyümüzdən dalaşırıq.
– Kimə, nəyi isbat eləməyə
çalışırıq?
– Düşünə biləcəklərimizdən daha az düşünürük. Amma malik
olduqlarımızdan daha çoxunu əldə eləməyə çalışırıq. İnsanlar həyatda
tapdıqlarına qane olmalıdır.
– Bizim sizinlə söhbətimiz
qurtarmadı...
– Hələ çox ağacəkmə kampaniyalarımız olacaq. Niyə son olsun ki?
Davamı var.
– Onda gələn söhbətimiz
əkdiyimiz ağaclar pöhrə verənə qalsın...
Nigar İSFƏNDİYAR