Bakı 12°C
Əsil Şərq nağılına bənzəyən ölkə - Fotolar
Bakı Hava Limanında Daşkənd istiqamətinə uçan insanların çoxluğunu,
üstəlik sərnişinlərin əksəriyyətinin özbəklər olduğunu görüncə, ölkələrimiz
arasında turizm əlaqələrinin get-gedə daha da inkişaf etdiyinə əminlik yaranır.
Böyük İpək Yolunun turizm istiqaməti işə yarayır: özbəklər Bakıdan ölkələrinə iri
çantalarla yola düşürlər. Həftədə iki dəfə AZAL-ın, bir dəfə Özbəkistan Hava
Yollarının uçuşları bu münasibətlərə daha da rahat yol açır. Ölkələrimiz
arasında vizasız rejim ticarət,
mədəniyyət, ədəbiyyat, iqtisadi və s.əlaqələr də inkişafa təkan verib.
Əvvəllər Bakı-Moskva-Daşkənd marşrutu ilə uzun-uzadı uçan sərnişinlər üçün bu imkanların yaradılması, qarşılıqlı
uçuşların sayını xeyli artırıb.
iki saat yarım vaxt aparan uçuşun necə keçdiyindən demək olar ki, xəbərim
olmadı. Özbək stüardessaların nəzakətli davranışı, tez-tez su, çay, yemək
təklifləri ilə müşayiət olunan uçuş, gözümü açınca Daşkənddə bitdi.
Sonra da sanki
yamyaşıl meşənin içində yerləşən şəhərə doğru irəlilədikcə, çoxdan görmək
arzusunda olduğum ölkənin bu paytaxt şəhərinə, gözümü az qala dörd açıb
baxıram. Daşkəndin sovet dövründən bəri qoruyub saxladığı təkcə müəyyən
tikililər, rus dilinin ölkənin ikinci dili olması, bu dildə yazılan mağaza və
ya restoran adları, metro jetonları, avtobus biletləri və s. deyil, həm də hər
küçədə rast gəlinən yamyaşıl parklar, qocaman ağaclarıdır.
Daşkənd -
yenidən qurulan şəhər
"Əgər əsil Şərq nağılı görmək istəyirsənsə,
Özbəkistana get” fikrinin formalaşması heç şübhəsiz, bu ölkənin qədim tarixinə,
mədəniyyətinə söykənir. Elə təkcə ölkənin tarixi, Əmir Teymur kimi
sərkərdəsinin şöhrəti, milli koloritlə yoğurulan memarlığı, mədəniyyəti, Şərq
mətbəxi və s. amillər kifayətdir.
Özbəkistanın ən gözəl
şəhərləri Böyük İpək Yolunun arxitekturasını özündə qoruyub saxlayan Daşkənd,
Buxara və Səmərqənddir. Hərçənd, tarixi nə qədər qədim olsa da, turistlər üçün həmişə
bu şəhərlərin kölgəsində qalan Daşkənd, daha çox paytaxt şəhər kimi gələnlərə
qucaq açır.
Daşkəndə sovet Orta Asiyasının
ruhunu qoruyan şəhər də demək olar. Hazırkı Daşkənd -
yenidən qurulan şəhərdir. 1966-ci il zəlzələsindən sonra paytaxt demək olar ki, tamamilə dağılıb,
ancaq üç il ərzində yenidən bərpa edilib. Xoşbəxtlikdən bir sıra abidələr xilas
olub. Məsələn, Daşkəndin dini və mənəvi mərkəzi olan Həzrət-İmam məscidi bu
tikililərdəndir.
Daşkənddə keçirilən "İpək
Yolunda Turizm” sərgisinə dəvət olunan müxtəlif ölkələrin jurnalistlərinə
şəhərlə tanışlıqda bələdçilik edən Turizm İnkişaf Komitəsinin nümayəndələrinin
tikililər haqqında verdiyi müfəssəl məlumatlar da, bu ölkənin qədim tarixə
söykəndiyini təsdiqləyir.
Məscidlər, mədrəsələr, mavzoleylər...
Bu
şəhərdə tarix ayaq altından başlayır. Yerə döşənmiş kərpiclər 15-16-cı əsrlərdə
sexlərdə hazırlanıb. Hər sex də hazırladığı məhsula öz nişanını qoyub ki,
yerlilər bunları uzaqdan tanıyırlar.
Həzrət-İmam ansamblı da 16-cı əsr quruluşuna uyğun yenidən qurulub.
Məscid və mədrəsələrin naxışlı
mozaikaları şəhərin görkəmini fərqləndirir. Hətta bu ölkədə bircə dəfə
olmayanlar da, Özbəkistanı yəqin ki, bu mozaikalarla xatırlayır və tanıyırlar.
Bu naxışlar şəhərin vizit kartıdır. Ölkədə
saymaqla qurtarmayan bütün məscidlər, mədrəsələr və mavzoleylərin üzərində isə
bu qeyri-adi ornamentlər yer alıb.
Daşkənd
metrosu keçmiş sovet respublikalarında tikilən metrolardan fərqlənmir. Demək olar ki, oxşar
layihələr əsasında tikilib. Keçən müddət ərzində aparılan bərpa işləri metro
stansiyalarına fərqli görkəm verib. Şəhərdə 3 xətt üzrə 29 stansiya var. Divarların hər biri də
ölkənin simvolları, yaxud tarixi ilə bəzədilib.
Mərkəzi stansiyalardan biri olan "Əlişir Nəvai” bizim "Nizami”
stansiyasını xatırladır. Stansiyada məşhur
özbək şairin poemalarından illüstrasiyalar, bir-birini təkrarlamayan bəzəklər
görmək mümkündür. "Paxtakor” stansiyası isə özbək dilindən tərcümədə ölkənin
fəxri – pambıq sənayesi deməkdir. Ona görə, stansiyanın divarlarını pambıq rənglərini
andıran mozaikalar bəzəyir. Bu stansiyadan sonra turistlər üçün məşhur olan Teymurilər
Tarixi Muzeyinin ərazisində yerləşən "Əmir Teymur” stansiyası gəlir. Metroda
təhlükəsizlik yüksək həddədir. Nəinki içəridə keçidlərin, metro girişlərinin
ağzında da polislər gecə-gündüz növbə çəkir. Bu baxımdan, Daşkənd təhlükəsiz şəhərlər sırasında yer alıb.
Koloritli
bazarlar
Daşkənddə çeşidli və koloritli bazarlar var. Quru
meyvə, dağ çayı, qoz, düyü, kurkuma, zirə, aromatlı kinza – Daşkənd bazarları
bu rayihələrlə müşayiət olunur. Bu qoxular istənilən evdar xanımı və ya qurmanı
bihuş edə bilər. Əksər Şərq bazarları kimi Daşkənd bazarları da təzə meyvə-tərəvəz,
quru meyvə, göyərti, qoz-fındıqla doludur.
Yerlilər deyirlər ki, özbəklərin plovu və
samsası bu ölkəyə gəlmək üçün əsas səbəbdir. Amma plovun da fərqli dadla
bişirildiyi yerlər var. Turistlər bilməsə də, yerlilər daha yaxşı
məlumatlıdırlar.
"Çorçu” bazarı ən ucuz bazar hesab olunur. Burada
ölkənin kənd təsərrüfatına aid hansı məhsulu istəsən tapmaq mümkündür. Satıcıların
çoxu eynən bizdəki kimi, malın ucuzluğuna and içir və min bir zəhmət və qayğı
ilə həyətyanı sahəsində yetişdirdiklərini deyirlər. Burada ticarətin "qızıl
qanunu” belədir - bir dəfə kimdən mal aldınsa, növbəti dəfə yenə məhz onun
yanına qayıdırsan.
Daşkənddə ən məşhur bazarlardan biri "Oloy” bazarıdır. Burada hətta Böyük
İpək yolu Mərkəzi Asiyadan keçməyə başlayandan alver edirlər. Bazar meyvələri,
ədviyyatları, quru meyvələri ilə çox məşhurdur. Ümumilikdə, Daşkənddə 20 dən
çox iri bazar var. Şəhər ticarət məntəqəsi kimi Böyük İpək Yolunun əsas
istiqaməti kimi formalaşıb. Satıcılar alıcıları heyrətləndirməkdə uzun əsrlərdir ki, təcrübə
qazanıblar.
Bərəkət simvolu olan xalça
Daşkənddə
xalçalar sənət əsəri sayılır. Əgər xüsusi texnologiyalarla toxunan əsil özbək
xalçası almaq və ya heç olmasa görmək istəyirsənsə, bu da ölkəyə gəlməyin səbəblərindən
biridir. Bu ölkədə xalçaçılıq sənət əsəri olmaqla bərabər, böyük biznes
sahəsidir.
"Müəssisələrdə
rəssamlar hər gün yeniliklər haqqında düşünürlər”- deyə sahibkar Faxurəddin
adlı gənc bildirdi: "Bizim bazar açıq və işıqlı rənglərə üstünlük verən Rusiya
və Çin bazarlarından fərqlənir. Alıcıların yaş kateqoriyasından da çox şey asılıdır.
Valideynlər çox vaxt uşaqlarının otaqları üçün maraqlı şəkillərdən ibarət
xalçalar sifariş verirlər”. Xalça Özbəkistanda bərəkət simvoludur və evlənən
gənclərin toyuna ən qiymətli hədiyyədir. Özbəklərin milli geyimləri içərisində
mühüm yer tutan araxçın (doppi) də bölgələr üzrə rəng və naxışlarına görə fərqlənir.
Qadınların araxçınları onların evli-subay və ya uşaqlı olub-olmamağından xəbər
verir. Küçələrdə milli geyimli qadınlara, başlarında araxçın olan əsasən yaşlı
kişilərə rast gəlmək olur.
Daşkəndin təmiz, enli küçələrində tıxaclar
adi hala çevrilməyib. Sakinlər əsasən yerli istehsal olan yığcam
"Şevralet” markalı avtomobillərə üstünlük verirlər. Əlbəttə, bu seçimdə
əhalinin yaşayış səviyyəsi də rol oynayır.
Gənclər görkəmlərini çox dəyişməyib. Məsələn "cırıq cins”ə, saqqal və ya gur saçlara özbək
gənclərində rast gəlməzsən. Özbəklər zahiri görkəmlərində klassik simalarını qoruyub saxlayıblar.
Özbək plovu
Özbəkistan mətbəxi Şərq xalqlarının ən dadlı mətbəxlərindən hesab edilir.
Plovu burada hər gün yeyirlər. Dadı dillərdə gəzən bu yeməyə hətta bayram da
həsr ediblər – sakinlər Milli Plov Gününü qeyd edirlər. Ölkə, 50 aşpazın
hazırladığı 70 min insana çatan 7 tonluq plova görə, "Ginnesin Rekordlar Kitabı”na
da düşüb. Milli mətbəxdə həmçinin samsa, mastafa supu və ənənəvi özbək
kababının da dadına baxmaq məsləhətdir. Bunlar bir dollardan (8 min sum) aşağı
qiymətə başa gəlir. Yerlilər deyirlər ki, mətbəxləri, Daşkənd, Buxara və Səmərqəndə
səyahət etmək üçün əsas səbəblərdəndir.
Özbəkistanın çay mədəniyyəti çox fərqlidir. Məşhur
"Yalla” ansamblının oxuduğu "Çayxana” mahnısı heç də turistlərin çay dəstgahına rast
gəlməsi anlamını vermir. Yerlilər əsasən yaşıl çay içirlər. Çay istehsalı
kütləvi olmadığından, əsasən Çindən ixrac edilir. Özbəklərin çay mətbəxində
stəkan və nəlbəkini piyalələr əvəzləyib. Süfrəyə çayı şirniyyatsız verirlər.
Əgər hər hansı restoranda çay içmək
istəsən, mütləq "şirniyyat da verin” sözlərini əlavə etməlisən. Mürəbbəyə isə
ümumiyyətlə rast gəlməzsən. Küçələrdə sıralanan meyvə ağaclarına heç kəs
toxunmur. Həyətlərdə yetişən meyvələrdən də mürəbbə bişirməyə o qədər adət
etməyiblər. Torpaqları münbit olduğundan, yetişdirdikləri meyvə və tərəvəz çox
dadlıdır. Pambıq ölkəsi olduğundan, bazar-dükanda pambıq yağları nəinki çoxluq
təşkil edir, hətta xaricə də ixrac olunur.
Qayınananın
hökmü
Özbək mentalitetində ailəyə bağlılıq güclüdür. Saat
6-dan sonra bu şəhərdə həyat sanki
donur. Gün ərzində iş-gücdən yorulan zəhmətkeş özbəklər sabah sübhdən oyanmaq
üçün evlərinə çəkilirlər. Kafe və restoranlarda yalnız gəncləri görmək olar.
Bütün gününü restoran və kafelərdə keçirən qərblilərdən fərqli olaraq, özbəklər
ailə ocaqlarını daha çox sevirlər.
Ailədə qayınana mühüm şəxsdir. Evi demək olar ki,
qadın idarə edir. Ailə üzvləri aldığı əmək haqqını gətirib evin qadınına
verirlər... Büdcəni formalaşdıran də, xərcləyən də odur. Odur ki, bizim məşhur
"Qayınana” filmini buralarda çox sevirlər. Ayda bir dəfə telekanallarda göstərilən
"Qayınana”ya hətta kliplər də çəkilib. Restoranlarda Azərbaycan mahnısı sifariş
etmək istəyərkən, həmin filmdəki məşhur "Biz mehriban ailəyik” mahnısını
səsləndirirlər.
Özbəklər də qızları tez ərə verir, oğlanları da erkən
evləndirirlər. Adətə görə, qızlar erkən oyanıb küçəni, həyət-bacanı süpürürlər
ki, onları gözaltı edən olsun. Oğlanlar da nadir hallarda ailənin izni olmadan
evlənə bilərlər. Evlilikdə ailənin namizədi əsas sayılır.
Daşkənddə məhəllələr çox məşhurdur. Kiçik evlər,
yaşıl ağaclı və güllü küçələrlə əhatə olunan məhəllələrin öz ağsaqqalı və
çayxanası var. Bu çayxanalarda ölkədə və dünyada baş verən hadisələri müzakirə
etməyə yığışırlar. Keçmişdən, qadınların çayxanaya getməsinə pis baxılıb və bu gün də baxışlar dəyişməyib.
Ancaq müxtəlif yaşda qadınlar rahatlıqla kafe və restoranlarda yemək yeyirlər.
Təhsil ölkə üçün vacib amillərdəndir. Özbəkistanın
40 ali təhsil müəssisəsindən 32-si Daşkənddə yerləşir. Üstəlik, dünyanın heç
bir yerində olmayan iki qız mədrəsəsində təkcə dini elmlər deyil, müasir elmlər
də keçilir.
Özbəklər çox mehribandır. Tanıdı-tanımadı, əllərini
sinələrinə qoyub "salam aleykum” deyərək, xüsusən də qonaqlara təzim edirlər. Əsil
Şərq nağılını görmək, yumşaq iqlimi hiss etmək, zəngin mədəniyyət və tarixlə tanış
olmaq üçün Daşkəndə gələn turistlərin sayı isə nəinki ilbəil, hətta aybaay
artır.
Təranə Məhərrəmova
Daşkənd
