Elektron xidmət sahəsi - razılıqlar və narazılıqlar

07.03.17 12:00 2252

"Elektron Hökumət” - müasir informasiya texnologiyalarından istifadə etməklə dövlət qurumları tərəfindən Azərbaycan respublikasının ərazisində yaşayan bütün vətəndaşlara - hüquqi və fiziki şəxslərə, xarici vətəndaşlara və vətəndaşlığı olmayan şəxslərə informasiya və e-xidmətlərin göstərilməsinə şərait yaradır. İnkişaf etmiş ölkələrdə vətəndaşlara xidmətin daha şəffaf olmasını şərtləndirən amillərdən biri də məhz "Elektron hökumət”in formalaşdırılmasıdır.

Bir neçə ildir ki, bu istiqamətdə ölkəmizdə də geniş şəkildə iş aparılır, vətəndaşlara göstərilən elektron xidmətlərin sayı ildən-ilə artmaqdadır. Dövlət qurumlarının göstərdiyi xidmətlərdə elektronlaşmanın qartmasının müsbət tərəfləri çoxdur, bunun hər birimiz yəqin ki, istifadə edərkən şahidi oluruq. Amma göstərilən elektron xidmətlərdən narazılıq faizi də az deyil. Belə ki, bu günlərdə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin saytında elektron sorğu keçirilirdi. Respodentlər "Dövlət qurumları tərəfindən göstərilən elektron xidmətlərin səviyyəsi sizi qane edirmi?” sualına cavab verməliydilər. Sorğuda iştirak edənlərin 51 faizi "yox” cavabını verib. 26 faizi isə "bəli” deyib. Digər hissə isə "daha yaxşı ola bilərdi” cavabını verib. Maraqlıdır, elektron xidmətlərin sayı bu qədər artdığı halda, əhalini narazılığına səbəb olan faktorlar nələrdir? Narazılığın aradan qaldırılması üçün daha nələrin edilməsinə ehtiyac var?

"300-400 elektron xidmət var, amma...”

"Multimedia" İnformasiya Sistemləri Texnologiyaları Mərkəzinin direktoru, Azərbaycan İnternet Forumunun prezidenti Osman Gündüz "Kaspi”yə açıqlamasında bildirdi ki, ümumilikdə elektron xidmətlərin, "elektron hökumət”in üstünlüklərinin cəmiyyətə çatdırılması ilə bağlı problemlər var: "Əvvəllər elektron hökumət quruculuğu istiqamətində görülən işlər, elektron xidmətlərin sayı az idi. İndi 300-400 elektron xidmət var, amma bunlar elə bil populyar deyil, kütlə tərəfindən istifadə olunmur və s. Populyar olmamağının isə müxtəlif səbəbləri var. İnsanların bəzilərinin xəbəri yoxdur, bəziləri kompüter, texnologiyadan istifadə edə bilmir, yaxud mentalitet səbəbləri və s. mane olur”.

O.Gündüz deyir ki, əgər narazılıq varsa, bu istiqamətə ciddi araşdırma aparılmalıdır: "Elektron xidmətdən istifadə edərkən problemlə üzləşən adam təbii ki, bir də ora üz tutmayacaq. Xidmətin keyfiyyətindən narazılıq varsa, bu, ciddi şəkildə araşdırılmalıdır. Birmənalı şəkildə konkret diaqnoz qoyub, fikir bildirmək çətin olar”.

"Bu xidmətlər kompüterdən mobil tətbiqə gəlməlidir”

Müsahibim bildirdi ki, əhalini narazı salan məqamlardan biri klassik üsulda olan mərhələlərin elektron sistemə gətirilməsidir: "Doğrudan da, biz dövlət qurumlarının elektron xidmətlərində problemlər olduğunu müşahidə edirik. Problemlərdən birini deyim. Belə ki klassikdə "offlayn”da mövcud qanunvericiliyə görə hansısa bir xidməti əldə etmək üçün tutaq ki 5-ə qədər mərhələ keçmək lazım olurdu. Əvvəl mən hansısa bir dövlət qurumundan hansısa xidməti almaq üçün hansısa yerə getməliydim, ordan başqa yerə və s. Sənədləri yığıb xidmət alacağım dövlət qurumuna getməliydim. Elektron xidmətə keçəndə bəzi xidmətlərdə həmin mərhələlər yenə qalıb. Tutaq ki, mən hansısa quruma gedib yaşayış yerindən arayış alıb, sonra elektron xidmətdən yararlanıram. Yaşayış yeri ilə bağlı informasiya dövlət qurumunda varsa, bu xidməti elektrona çevirəndə təzədən mən həmin arayışı almaq üçün niyə bir də harasa getməliyəm? Birinci xidmətin özü səliqəyə salınmalı, formata keçəndə lazımsız mərhələlər aradan qaldırılmalı idi. Bu gün elektron hökumət quruculuğunda bizdə olan əsas problem bununla bağlıdır. Hüquqi məsələlərlə bağlı ciddi sadələşdirilmələr aparılmalıdır ki, elektronda da bu, öz əksini tapsın”.

O.Gündüz deyir ki, dövlət qurumlarının özləri bu sahədə maraqlı olmalı, öz xidmətlərinin icrasında olan problemlərlə bağlı monitorinqlər aparmalı, hansı yenilikləri etdikləri ilə bağlı açıqlamalar verməlidirlər. O, qeyd etdi ki, elektron xidmətlərin çoxunda mobil tətbiqin olmaması da vətəndaşları narazı salan məqamlardandır: "Bu xidmətlər kompüterdən mobil tətbiqə gəlməlidir. Bizdə hələ ki, mobil tətbiq üzərindən 5-10 xidmətdən yararlanmaq mümkündür. Amma qonşu ölkələrdə yüzlərlə elektron xidmətdən mobil tətbiqdən istifadə etməklə yararlana bilirlər. Çünki insanların əlində telefon var, ona görə daha asan olaraq xidməti telefondan almaq istəyir. Amma sayta daxil olub xidmətdən yararlanmaq istəyəndə kompüterdən daxil olması tələb olunduğu yazılır. Bu da müəyyən narahatlıq yaradır. Ona görə aidiyyəti qurumlar elektron xidmətlərin keyfiyyətinə nəzarətlə bağlı məsələləri ciddiləşdirməlidirlər”.

"Əhalidə elektron xidmətlərlə bağlı bacarıq və bilgilərin olmaması...”

Vətəndaş Cəmiyyəti Problemlərinin Tədqiqi Mərkəzinin rəhbəri Elməddin Hacılı bizimlə söhbətində bildirdi ki, elektron xidmətləri çox yaxşı olan dövlət qurumları da var, qənaətbəxş olmayan da: "Konkret ad çəksək, Vergilər Nazirliyinin elektron xidmətləri çox yaxşı təşkil olunub. Amma bu nazirliyin elektron xidmətlərindən istifadə edə bilməyənlər, bu işi başqasından görməyi xahiş edənlər də az deyil. Bu da vətəndaşların həmin elektron xidmətlərlə bağlı məlumatsız olmasıdır. Məsələn VÖEN-in açılması, bağlanması, rüblük hesabatların təqdim olunması məsələsini başqalarına etdirirlər. Amma bunlar çox sadə bir şeylərdir və hər kəs özü edə bilir. Ancaq bütün qurumlara bunu şamil etmək olmaz. Mənin narazılığım Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinin elektron xidmətlərindəndir. Qurduqları sistem müasir kompüter proqramı ilə tutuşmur. Sistemləri bəzi kompüterlərdə açılmır”.

E.Hacılı deyir ki, dövlət qurumlarının elektron xidmətlərinin təbliği işi çox aşağı səviyyədədir: "Bu sistemin qurulması əhalinin işini asanlaşdırmaq üçündür. İşin sonrası əhalinin bundan necə istifadə etməsinə qalır. Amma bu xidmətlər müasir sistemlərə uyğunlaşdırılsa, daha da təkmilləşdirilsə, təbliğ olunsa, stimullaşdırıcı təkliflər verilsə, əhali daha çox maraqlanar. Bir çox ödənişlərin həyata keçirilməsində elektron xidmətlər olduğu halda, əhali poçtda uzun növbə gözləyir. Bu da əhalidə elektron xidmətlərlə bağlı bacarıq və bilgilərin olmamasından irəli gəlir. Dövlət qurumlarının elektron xidmətlərini təbliğ etmələri aşağı səviyyədədir. Bircə Vergilər Nazirliyi bu istiqamətdə iş aparır. Çünki onlar büdcəyə daha çox vergi cəlb etməkdə maraqlıdırlar. Mənzil İnşaatı Dövlət Agentliyinin də elektron müraciətlə bağlı elanlarına rast gəlmişəm. Reklam gedəndə əhali bilir ki, hansı ünvana daxil olmaqla və necə müraciət edəcək. Dövlət qurumlarının elektron xidmətlərindən tez-tez istifadə etdiyim üçün deyə bilərəm ki, prosedur qaydaları elə də çətin deyil. Bir az bilik və bacarıq lazımdır”.

193 ölkə arasında 56-cı yer...

Prezident yanında Vətəndaşlara Xidmət və Sosial İnnovasiyalar üzrə Dövlət Agentliyinin (VXSİDA) İctimaiyyətlə əlaqələr sektorunun müdiri Anar Hüseynov bizimlə söhbətində bildirdi ki, hazırda dövlət orqanları tərəfindən həyata keçirilən 640 xidmətdən 351 xidmət elektron formada da təqdim edilir. Bu rəqəm xidmətlərin elektronlaşma səviyyəsinin çox yüksək olmasa da, qənaətbəxş olduğunu göstərir. Elektron xidmətlər dövlət orqanlarının rəsmi veb səhifəsində və elektron hökumət portalında təqdim edilir.

A.Hüseynov deyir ki, artıq 4 ildir ki Agentlik tərəfindən elektron xidmətlərin qiymətləndirilməsi aparılır. Qiymətləndirmə zamanı xidmətlərə müxtəlif bal verilir və təqdim edilmə səviyyəsi müəyyən olunur: "VXSİDA tərəfindən hər il həyata keçirilən qiymətləndirmə zamanı ötən illərlə müqayisədə "əla” və "yaxşı” qiymətləndirilmiş xidmətlərin sayı artıb, uyğun olaraq "qeyri-kafi” qiymətləndirilmiş xidmətlərin sayında azalma qeydə alınıb. Qeyd edilənlər də dövlət orqanları tərəfindən xidmətlərin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı həyata keçirilmiş tədbirlərin nəticəsində mümkün olub. Aparılan qiymətləndirmə dövründə VXSİDA tərəfindən verilmiş təkliflər də nəzərə alınmaqla, elektron xidmətlərin göstərilməsində aparılmış təkmilləşmələr nəzərəçarpan olub. Bunun nəticəsidir ki, hər iki ildən bir Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən dünya ölkələrində elektron hökumətin inkişaf səviyyəsini müəyyən etmək üçün keçirilən sorğuda Azərbaycan 2014-cü illə müqayisədə 2016-cı ildə dünyanın 193 ölkəsi arasında "Elektron hökumətin İnkişafı İndeksi" üzrə 12 pillə irəliləyərək 56-cı yeri, "Elektron İştirak İndeksi" üzrə isə 30 pillə irəliləyərək, 47-ci yeri tutub. Elektron xidmətlərin təşkili və göstərilmə səviyyəsi üzrə keyfiyyət göstəricilərində hər il artım müşahidə edilir”.

Həlli zəruri olan məsələlər

Sektor müdiri dedi ki, qiymətləndirmə dövründə bir sıra dövlət orqanları tərəfindən (Vergilər Nazirliyi, Dövlət İmtahan Komissiyası, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi və s.) həyata keçirilən elektron xidmətlər üzrə yüksək nəticələr qeydə alınıb.

A.Hüseynov bildirdi ki, elektron xidmətlərin göstərilməsində həlli zəruri olan bəzi məsələlər də vardır: "Qeyd etdiyimiz kimi, bir sıra xidmətlər hələdə elektronlaşdırılmayıb. İkincisi, bir sıra elektronlaşdırılmış xidmətlərdə elektron mühitdə mövcud olan məlumatlar vətəndaşdan xidmətə müraciət zamanı tələb edilir. Misal üçün, bəzi hallarda şəxsiyyət vəsiqəsi məlumatları elektron mühitdə mövcud olsa da, vətəndaş xidmətə müraciət edərkən şəxsiyyət vəsiqəsi məlumatlarını əllə daxil etmək məcburiyyətində qalır. Üçüncüsü, xidmətlərdən istifadə edilməsində elektron imzadan (asan imzadan) istifadə qənaətbəxş səviyyədə deyil. Dördüncüsü isə bir sıra elektron xidmətin emalı və nəticənin təqdim edilməsi prosesi elektronlaşdırılmayıb. Yəni bir çox elektron xidmətlərin təkcə sənəd və müraciət qəbulunu əhatə etdiyi müşahidə edilib. Belə ki, müraciətin emalı və nəticənin təqdim edilməsi prosesləri elektronlaşdırılmayıb. Bu da öz növbəsində vətəndaşın müraciətin gedişatı ilə bağlı məlumat ala bilməməsinə və nəticə üçün dövlət orqanına gəlməsinə gətirib çıxarır”.

Eyni zamanda elektron xidmətlərin göstərilməsində vahid standartların formalaşdırılması məqsədi ilə Dövlət agentliyi tərəfindən dövlət xidmətləri ilə bağlı vahid məlumat portalı (http://dxr.az/) yaradılıb. Elektron formada göstərilən dövlət xidmətləri, xidmətlərin göstərilmə yeri, tələb olunan sənədlər və s. ilə bağlı məlumatlar portalda öz əksini tapıb. Bu məlumat bazası həm vətəndaşlar həm akademik dairələr, həm də jurnalistlər üçün çox önəmli bir təhlil vasitəsidir.

Qeyd edək ki, elektron xidmətlərin sayı artır, bu, çox yaxşıdır. Amma problemin bir səbəbi də əhalinin bu xidmətlərin bəziləri haqda məlumatsızlığıdır.

Aygün Əhmədova

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir