Əfsanəvi rolların qəhrəmanı bizi tərk etdi
Uşaq idik, o zaman televiziyada
yayımlanan "Babək”, "Arxadan vurulan zərbə”, "İstintaq davam edir”, "Əhməd hardadır?”, "Sən niyə susursan?”,
"Qanun naminə”, "Alma almaya bənzər”, "Dədə Qorqud” kimi filmləri izləməkdən
doymurduq. Günü bu gün də o illərdə çəkilən həmin filmləri sevərək izləyirik.
Bəlkə də yüz, bəlkə də min dəfə təkrar-təkrar baxmadan doymuruq. Həmin
filmlərdə oynayan sənətkarlardan ölənlərə rəhmət, yaşayanlara isə Allahdan can
sağlığı arzu edirik. Televiziya vasitəsilə baxdığımız "Mahnı dağlarda qaldı”,
"Unuda bilmirəm” tamaşaları yaxşı yadımdadır. Sevərək izləyidiyimiz tamaşaların
qəhrəmanı Amaliya Pənahovanın qəfil ölümü məni yenidən həmin illərə apardı. Uşaqlığımı
xatırladım. Obraz yaradarkən etdiyi jestlər, cazibəsi, işvəsi, baxışı,
gülüşü... Canlandırdığı əfsanəvi rollar bir film fraqmenti kimi keçdi gözümün
önündən. O illərdə arzu edirdim ki,
gələcəkdə jurnalist olub, Amaliya xanımdan müsahibə alacağam. Soruşacağam ki,
həm epizodik, həm də baş qəhrəmanları necə bu qədər ürəkdən oynamağı bacarır?
Əslində, uşaq olanda özümə verdiyim sözlərin çoxunu beləcə yarımçıq qoymuşam.
O getdi...
Onun indi aramızda
olmadığını isə hələ də qəbul etməyə çətinlik çəkirəm. Axı, bu gün səhnədə olan
və tanınan aktyorların, aktrisaların çoxu bu sənətə məhz onun sənətindən, yaratdığı
obrazlardan ruhlanaraq gəlmişdilər. Hər nə qədər onun kimi olmağa çalışsalar da,
artıq anlamışdılar ki, nə onlar Amaliya ola bilməyəcəklər, nə də o tarixi
filmlər çəkilməyəcək.
Xalq artisti Amaliya
Pənahovanın ölüm xəbərini eşidəndə dedilər ki, xərçəng xəstəliyindən əziyyət
çəkirmiş. Ancaq o, xəstəliyini hamıdan gizlədib. Onkoloji xəstə olduğunu
eşidəndə Milli Onkologiya Mərkəzinin baş həkimi, baş onkoloq Azad Kərimovla
əlaqə saxladım. Aktrisanın məhz hansı onkoloji xəstəlikdən əziyyət çəkdiyini
dəqiqləşdirməyə çalışdım.
Lakin aktrisanın qızının
icazəsi olmadığı üçün baş onkoloq bu haqda məlumat vermədi. Başqa bir mənbədən isə mərhum aktrisanın ağ ciyər
xərçəngindən əziyyət çəkdiyini eşitdim. Bu xəbər məni çox üzdü. Bəlkə də
xəbərimiz olsaydı, gedib onunla vidalaşardıq. Digər tərəfdən də düşünürəm ki,
xəbərim olsaydı, nəyi dəyişə bilərdim? Guya, gedib nə edəcəkdik, indiyə qədər
kim bu xəstəliyin cəngindən canını qurtara bilib ki? Ancaq yenə də gedərdim, filmlərimizin
əfsanəvi qəhrəmanına doyunca baxardım, obrazlarının sehrinin, füsunkarlığının
səbəbi haqqında ürəyimdə qalan sualımı soruşardım. Yarımçıq qalan arzusunu,
görmək istədiklərini, peşmanlığını, arzularını, xəyallarını, mənim yaşımda
olarkən nələr hiss etdiyini öyrənərdim. Hərdən də düşünürəm ki, bəlkə də, elə
ən yaxşısı belə oldu. O, bu dünyadan, el dilində desək, urvatlı, sanballı getdi.
Bəzi sənət adamları kimi xəstəliyini öyrənəndə efirə çıxıb, "mən öləcəyəm,
kömək edin”- deyib ağlamadı. Kimsədən yardım istəmədi. Çünki özü də bilirdi ki,
xəstəliyinin dərmanı yoxdur. Bu yolun sonu sonsuzluqdur. O, insanların
yaddaşında ölümcül xəstə kimi yox, Azərbaycan səhnəsinin və ekranının kraliçası
Amaliya kimi qalmaq istədi. Böyük sənətkar Amaliya Pənahova kimi getdi
dünyadan. Bu ürək isə hər kəsdə olmur. Bilmək istərdim ki, o ölümdən qorxur, ya
yox. Yəqin ki, qorxsaydı, başqa addım atardı.
Həssas və bir o qədər də
tələbkar
Bir mədəniyyət yazarı
olaraq, ondan narazı idim. Müasir texnologiyaların bizə yaratdığı vasitələrdən
istifadə edib, onunla hər zaman telefon vasitəsi ilə əlaqə saxlayırdım. Rəhbəri
olduğu Bakı Bələdiyyə Teatrı festivala gedəndə, festivaldan dönəndə, yeni
tamaşa hazırlayanda zəng edib məlumatları öyrənməyə çalışırdım. Deyirdi ki, mən
bu telefon jurnalistikasını anlaya bilmirəm. Gəl, rahat üz-üzə oturaq,
danışanda gözlərimizə baxaq, səmimi söhbət edək. Bir çayın 40 il xətri var. O,
işini sevirdi, özünə və sənətinə hörmət edirdi. Deyirdi ki, indiki
jurnalistləri anlamır. Mən ona canlı müsahibələrin zamanının keçdiyini və qısa,
lakonik açıqlama zamanının yetişdiyini heç cür izah edə bilmədim. Hər dəfə bu
mövzuda mübahisələrimiz olurdu. Çox zaman məndən inciyirdi, bəzən tədbirlərdə
üz-üzə gələndə məni görməzdən gəlməyə çalışırdı. Sonra ürəyi yol vermirdi,
yaxınlaşıb deyirdi ki, incimə, mən sənə yox, müasir jurnalistlərin yanaşmasına
qarşıyam. Nə yalan deyim, hər dəqiqənin qızıla bərabər olduğu bu zəmanədə yarım
saat vaxt edib onunla görüşə getmədim, gedə bilmədim. Bilmirəm bu tənbəllikdir,
yoxsa laqeyidlik. Niyə belə etdim, onu da anlaya bilmədim. O nə istəyirdi ki,
yarım saat çay süfrəsi arxasında söhbət etmək. Çox şeymi istəyirdi? İndi
anlayıram ki, sevdiklərimizə vaxtında zaman
ayırmaq lazımdır. İtirilən zaman sənin deyil.
Amaliya xanımla bir neçə
dəfə müsahibə məqsədi ilə görüşsək də, daha çox həyatdan, onun gətirdiyi
problemlərdən, sürprizlərdən danışmışdıq. Deyirdi, Bələdiyyə Teatrlarının
aktyorları mənim balalarımdır, onları mən qorumasam, kim sahib çıxacaq.
Aktyorların hamısı onun üçün əziz idi. Deyirdi narahatam, teatrımızın binası
bərbad haldadır, uşaqlarımı bu teatrda saxladığım, onlara müasir avadanlıqlarla
təmin olunmuş bina verə bilmədiyim üçün sıxılıram. Hər dəfə "düzələr” desəm də,
bilirdim ki, düzəlməyəcək. Düzəlsə də, o günü görmək xalq artistimizə qismət
olmayacaq. Olmadı da.
Sonuncu
görüş
Amaliya xanımla sonuncu
dəfə estetik əməliyyat olunduqdan sonra görüşmüşdük. Onun bu addımı cəmiyyət
tərəfindən birmənalı qarşılanmamışdı. Məhz bu hadisə ilə bağlı görüşdük. "Bu estetik
əməliyyata ehtiyac var idimi?” - deyə sual verdim. Gördüm, reaksiyası dəyişdi. Sonra özünü toparlayıb, elə böyük bir
əməliyyat etdirmədiyini dedi: "Nə üzümün cizgiləri, nə də baxışlarım dəyişib.
Heç zaman gözləmirdim ki, mənim estetik əməliyyatım bu qədər qalmaqala səbəb
olar. Ola bilər ki, insanlar mənim belə bir cəsarətli addım atacağımı
gözləmirdilər. Bəlkə də, hər kəs mənim əvvəlki görünüşümə öyrəşmişdi deyə belə
reaksiya verdilər. Mən bu fikirlərdə heç də xeyirxahlıq görmədim”.
Əslində, bu addımına görə insanlar
tərəfindən qınanması onu sarsıda bilməzdi. Axı, o illərin sənətkarı idi. Nə qalmaqallar,
nə problemlər nə hadisələr görmüşdü. Bu söz-sözhbət
onu heç maraqlandırmırdı da.
Deyirdi ki, həyatda o qədər
böyük çətinliklərlə üzləşməyib: "Mənim həyatım elə çətin və keşməkeşli
olmayıb. Ancaq sənətimdə bir sıra çətinliklər yaşamışam. Eyni vaxtda filmə
çəkilirdim, həmin ərəfədə övladlarımı dünyaya gətirirdim, televiziya
verilişlərinə çəkilirdim, teatrda obrazlar canlandırırdım. Bunların hamısını
çatdırmaq sizə heç də asan gəlməsin. 15 yaşımdan eyni vaxtda bir neçə işi
birdən görürdüm. Ötən gün də bir tamaşanı beş dəfə təkrar-təkrar məşq etdim.
Hər kəs yoruldu, ancaq mən yorulmadım. O əzmkar xasiyyətim hələ indi də qalıb.
İndi də öz üzərimdə məsuliyyət hiss edirəm. Xarici rejissorlarla çalışıram.
Bilmək istəyirəm, dünyada hansı proseslər gedir, yaradıcılıq baxımından hansı
fərqlərimiz var. Bəlkə, biz geridə qalmışıq. Görürəm ki, sənət elə sənətdir”.
Amaliya xanımı bizə ilk sevdirən onun "Sən həmişə mənimləsən” tamaşası olub. Hər dəfə bu tamaşanın mənim üçün özəlliyindən
danışırdım. Həmin tamaşaya yenidən qayıtmaq və ya onu yenidən canlandırmaq
arzusunun olub-olmamasını soruşanda bunu utopiya adlandırmışdı: "18 yaşında
qızın obrazını səhnədə ifa etmək bu gün bizə lazımdırmı? Çox gözəl istedadlı
gənclərimiz var ki, onlar bu obrazın öhdəsindən mükəmməl gələ bilərlər. Amma
vaxtilə Sara Bernar 12 yaşlı Janna Darkın obrazını canlandırıb. O zaman onun 70
yaşı vardı. Elə imkanlar da yox idi ki, özünü qrim ilə cavanlaşdırsın. Amma
səhnədə elə oynadı ki, bədxahları da onu alqışladı. Sənətkar hər bir obrazın
öhdəsindən gələ bilər. Ancaq bu mənim üçün maraq kəsb etmir. "Sən həmişə
mənimləsən” tamaşasındakı Nargilə obrazı əfsanəyə çevrilmiş ifalarımdandır.
Ancaq təəssüflər olsun ki, teatrlar bu əsərə müraciət edəndə heç kim mənim
oynadığım obrazın yerini vermir. İstərdim ki, bu obrazım tamaşaçıların hafizəsində,
yaddaşında bir əfsanə kimi qalsın”.
Bu gün onun bir tarix
olmasını qəbul etmək və Amaliya xanım haqqında keçmiş zamanda danışmaq olduqca ağırdır.
Allah sənə rəhmət etsin Nargilə, Tomris. Sən hər zaman bizim qəlbimizdə
yaşayacaqsan.
Xəyalə
Rəis