Əbədiyyət işığı
O, mənə bir saat da olsun dərs deməyib, amma həmişə müəllimlərimin sırasında
görmüşəm. "Jurnalist necə olmalıdır?” Bütün məna çalarları ilə bu sualın
cavabını mənə öyrədən məhz bu unudulmaz mətbuat xadimi, əməkdar jurnalist, görkəmli
yazıçımız öyrətdi...
Bizim nəslin yaddaşında dərin izlər salmış mətbuat
xadimləri olub: Nəsir İmanquliyev, Qəşəm Aslanov, Şamil Xurşud (Fərzəliyev),
Xudu İsgəndərov, Şahin Səfərov. Onların hər biri örnək, nümunə olacaq şəxsiyyət
kimi çox mənalı həyat sürüblər. Seçilən talelərini şəhərli həyatlarının üstündə
kökləsələr də, əslində bütün varlıqları ilə təbiət genişliyinə bağlı, kənd
havalı insanlar idilər. Onları birləşdirən, bir simin üstündə səsləndirən, xəyalımızda
eyni sırada canlandıran da elə bu məziyyətlərdir.
Bu, unudulmaz, işıqlı insanlardan biri də yazıçı-publisist,
jurnalist idi. Əgər yaşasaydı, indi 83 yaşı tamam olacaqdı. Təəssüf ki, o, xatirələrimizdə eləcə 40-50
yaşlı Şamil müəllim kimi qaldı. Çoxumuzun qolundan tutan, ona mənəvi dəstək
olan Şamil Xurşud təbiətən xeyirxah, nəcib və əsl el adamı idi. Elə müdrik, elə
tədbirli insan idi ki, hətta öz yaşıdları da ona ağsaqqal kimi baxır və hörmət
edirdilər. O, 1934-cü ildə Ucar rayonunda anadan olsa da, əslində valideynləri
1918-ci ildə erməni daşnaklarının zülmündən Zəngəzur mahalının Qarakilsə
rayonunun (indiki Sisian) Ağdü kəndini tərk etmək məcburiyyətində qalıblar.
O, sovet dövründə yaşayıb yaratdıb, bir sıra mətbuat
orqanlarında - «Azərbaycan gəncləri» qəzetində, «Kirpi» jurnalında baş redaktor
vəzifəsində çalışıb. Şamil müəllimi yaxından tanıyanlar bilirlər ki, sözün əsl
mənasında o, ədib redaktor idi. İstər bədii əsərlərində, istərsə də
publisistikasında həmişə bir məsələ önə çəkilirdi: insanın mənəviyyatsızlıqdan
qorunması. Çalışırdı ki, onun əsərlərini oxuyanlar bütün əməllərini, fəaliyyətlərini
düzgün istiqamətləndirmək üçün nəsə öyrənə bilsinlər. Həmkarları Şamil müəllimdən
danışarkən həmişə bir məsələni xatırladırlar ki, o, "Azərbaycan gəncləri”nin
redaktoru işlədiyi müddətdə bu qəzet rəsmi mətbuat orqanlarının içində ən
nüfuzlu və sevimli nəşrlərdən biri olub. O, redaktor kimi özünəməxsus cəhətləri
ilə fərqlənirdi. Bir tərəfdən yuxarıların tapşırıqlarını intizamla yerinə
yetirirdi, digər tərəfdən də jurnalistlərin məhdud çərçivədən çıxmaları üçün
onlara hər cür şərait yaradırdı. Yadımdadır ki, ötən əsrin 70-ci illərin sonu -
80-cı illərin əvvəllərində Şamil müəllim mənə tapşırdı ki, SSRİ Ali Sovetinə
deputatlığa namizədlər arasında ən gənc qız - mexanizator Tərlan Musayeva
haqqında oçerk yazım. Şamil müəllim standart, şablon yazı tərzinin həmişə əleyhinə
idi. Onun verdiyi məsləhətlər indi də qulağımda səslənir: "Əsl azərbaycanlı
qızının portretini yarat, zəhmətsevərliyini, əməyə bağlılığının səbəbini düzgün
şərh et. Heç kəs bəxtəvərçilikdən pambıq tarlasına üz tutmayıb. Çalış bu əməyin
sonda şərəfə ünvan olmağının səbəblərini təsirli və maraqlı verə biləsən”. Yəqin
ki, biz nəsil jurnalistlərin çoxu təsdiqləyər ki, universitet təhsilindən sonda
səriştəli qələm əhli kimi formalaşmağımızda Şamil müəllim kimi insanların böyük
təsiri olub.
Ötən əsrin 50-ci illərində ədəbiyyata gəlmiş Şamil Xurşud
yazdığı povest və digər əsərləri ilə ədəbi tənqidin diqqətini cəlb etmiş və
onun yaradıcılığı həmişə müsbət qiymətləndirilmişdi. 70-80-cı illərdə Şamil
Xurşud dramaturq və publisist kimi tanınırdı. Bu yazıçının özünəməxsus
yaradıcılıq prinsipləri olub. O, bədii əsərlərində həmişə yaratdığı obrazların
fərdi xüsusiyyətlərini, psixoloji aləmini açmağı, təsvir etdiyi hadisələrin
mahiyyətini bitkin ifadələrlə dolğun və canlı çatdırmağı sevirdi.
Xalq yazıçısı Əli Vəliyev yazırdı: "Şamil xalqın məişətinə, adət-ənənələrinə
yaxından bələd olan yazıçılardandır. Onun dili səlisdir, xalq məsələləri, ifadələri
ilə zəngindir. O, klassik və müasir yazıçılardan öyrənməyə çalışdığı kimi, xalq
yaradıcılığının həmişə gur və şəffaf qaynaqlarından da bəhrələnir”.
Əlbəttə, Şamil Xurşud birinci növbədə nasir idi. Onun "Ağaclar kəsilmədi”,
"Naxırçı çörəyi”, "Ona deyin kəndə gəlsin” kimi povestləri bu yazıçının
yaradıcılığı haqqında gözəl təsəvvür yaradır. Şamil Xurşud həmçinin, "Məhəbbət”
novellası, "Qızıl zəncir”, "Kiçik torpaqda üç gün”, "Qvardiya, irəli”,
"Sevinc”, "Yol ayrıcında” kimi müasir insanın daxili aləmini açan pyeslərin müəllifi
idi. Doğrusu, bəzən dəqiq araşdıran olmur ki, yaradıcılığın hansı sahəsində
Şamil müəllim daha çox uğur qazanıb. Çünki o, ömrünün 30 ilini məhz mətbuata həsr
edib. Müəllifin publisistik məqalələri, xüsusilə də felyetonları həmişə diqqət
çəkib. Qələmə aldığı mövzuya, toxunduğu məsələlərə vətəndaşlıq mövqeyindən yanaşıb,
milli ləyaqətə, mənəvi paklığa, nəcib insani keyfiyyətə üstünlük verib. Bunun
müqabilində isə rəzilliyi, satqınlığı, mənəvi simasızlığı həmişə ciddi tənqid
atəşinə tutub. Yaradıcılığında elə mövzulara üz tutub ki, həmin mövzular həmişəyaşardır.
Günlərindən çox ağrını qova-qova ömrünün son gedişinə tələsən
Şamil Xurşud əslində ağ kağızlarda öz abidəsini ucaldıb. İndi kitabın dəbdən
düşdüyü bir məqamda bəlkə də gənc nəsil fikirləşər ki, kimdir Şamil Xurşud? Məsləhət
görərdik ki, onun həm yuxarıda adlarını çəkdiyimiz əsərlərini, həm də "Sonluq”,
"Sakitlik olmayacaq”, "Yalan ayaq tutar, yeriməz”, "Tüstü”, "Azarkeş nənə”, "Nə
var, nə yox, əmioğlu?”, "Qayıtdılar”, "Dialoq”, "Kötük”, "Duz-çörək”, "Cəsarət”,
"İşıq”, "Sizi unutmaram” kimi əsərlərini oxusunlar. Gənc jurnalistlər isə "Özüm
və özün”, "Toy nə toy”, "İclas azarı”, "Marallarım”, "Başlandı”, "Səriyyə
xalanın gileyi”, "Bura xublar evidir” adlı felyetonlarına nəzər salsınlar. Hər
bir qələm əhli üçün nümunə, məktəb qoyub Şamil müəllim.
Bu da bir faktdır ki, bəzən elə qələm sahibləri olur ki,
onlar həmişə təbliğ edilirlər, xatırlanırlar. Şamil Xurşud sağlığında da təvazökar
idi, vəfatından sonra da reklamdan uzaqdır. Amma bizə elə gəlir ki, belə nəcib,
istedadlı, içində vətəndaş yanğısı olan, onu kəlmə-kəlmə əsərlərinə köçürən ədəbiyyata,
mətbuata iddiasız, təmənnasız xidmət göstərən Şamil Xurşud kimi insanları
unutmamalıyıq.
Şamil Xurşudun "İnsan yaşayır” adlı bir povesti var. Əsərin qəhrəmanı
Vahid adlı bir şəxsdir. Sağalmaz xəstəliyə düçar olub. Eşitdiyimizə görə, əsərin
təsirli, təbii və maraqlı alınması üçün Şamil müəllim xeyli müddət xəstəxanada
yatıb. Məhz həmin xəstələri yaxından müşahidə etmək üçün. Belə təcrübə başqa
yazıçıların da yaradıcılığında olub. Vaxtı ilə yazıçılar həyatın içində olmağı,
baş verən hadisələri dərindən izləyib, öyrənib, sonra yazmağı sevərmişlər.
Şamil müəllimin rəhbərlik etdiyi «Azərbaycan gəncləri» qəzeti
redaksiyasında yeddi il onunla çiyin-çiyinə işləmiş jurnalist Şakir Yaqubov
yazır: "… Şamil Fərzəliyev vicdanlı adam, zəhmətkeş insan, yaxşı kişi,
demokratik redaktor idi”.
Dünyasını vaxtsız dəyişmiş, «Mədəniyyət» qəzetinin ilk baş
redaktoru olmuş şair-jurnalist Şahmar Əkbərzadə Şamil Xurşudla bağlı xatirələrini
belə dilə gətirmişdi: "İndi bəzi obalarımızı başsız görəndə bir haray üşüdür ürəyimi:
"Ona deyin kəndə gəlsin”. Bu, Şamil vəsiyyəti idi, yaddaşımızı silkələyir”.
Yazı-pozu adamlarının içində Şamil Xurşud qədər kəndə bağlı
az adam tanıyırıq. Bəlkə də elə buna görədir ki, o, bu dünyanı tez tərk edəcəyini
bilirmiş. Özünə əbədi ünvan da kəndi seçibmiş. Bir də söyləyirlər ki, o qədər
sadə, təvazökar insan imiş ki, hər hansı bir məclisdə, süfrəsinin başında əyləşənlərin
yarıdan çoxu adi peşə sahibləri olarmış.
Həmişə dağ zirvələrinin görüşünə tələsən Şamil Xurşud
xarakterinə uyğun gəlməyən bir etibarsızlıq etdi. İlk baxışda buz baltası təsiri
bağışlayan bu palıd cüssəli kişini, sən demə, içindən ağır xəstəlik xəbiscəsinə
yeyirmiş. Son gününə kimi heç bir ağrıya baş əyməyən, dost-tanış məclisindən
qalmayan, çoxumuza xeyirxahlıq edən, hər birimizin çox sevdiyi, boynumuzda
böyük haqqı olan Şamil müəllim. Bu dəfə qəfil qəza onu öz qanadına alaraq
doğulduğu ana torpağın ağuşuna apardı. Dağların bir qartalı daha geri dönmədi.
Küləklər o ucaboylu, zahirən qaraqabaq, zəhmli, əslində zərif və həssas ürək
sahibi, istedadlı vətən oğlunun saçlarını bir də oxşamadı...
Yeri gəlmişkən, bir məsələyə
də münasibətimi bildirmək istərdim, jurnalist təhsili alan, amma əslində heç
bir jurnalist fəaliyyəti olmayan birisi belə bir fikir ortaya atıb ki, nə qədər
ölülərdən yazmaq və televiziya verilişləri çəkmək olar. Birinci, tanıdığım
dirilər var ki, elə sağlığında ölüdür. Dünyasını dəyişmişlər də var ki, həmişə
bizimlə sabahlara gedirlər. Onları gənc nəslə tanıtmaq bizim mənəvi və vətəndaşlıq
borcumuzdur. Şamil Xurşud (Fərzəliyev) kimi qələm sahiblərini xatırlamaqda bir
məqsədimiz var. İllər onu bizdən ayrı salsa da, belə insanları yaşadan söz abidələri
həmişəyaşardır. Heç ola bilməz ki, mətbuatımızın inkişafında əməyi olan insanlar
unudulsun. Belə söz sahiblərini təkcə öz əsərləri, yaradıcılıqları yaşatmır, həm
də tələbələri - ardıcılları yolunu davam etdirirlər. Bizdən çox-çox əvvəl bu
yolu Şamil müəllim gedirdi, bizdən sonra da gələn var. Şamil Xurşudun mətbuatımızda
yandırdığı işığın şöləsi əbədidir!
Flora XƏLİLZADƏ,
əməkdar jurnalist