Dünyanı heyran edən istedad
Vaqif
Mustafazadəni Azərbaycan caz musiqisinin banisi və yeni caz fikrinin təsisçisi
adlandırırlar
Onu Azərbaycan caz musiqisinin banisi və yeni caz fikrinin
təsisçisi adlandırırlar. Vaqif Mustafazadənin adı musiqi tariximizə Azərbaycan
musiqisinin,muğamın klassik Amerikan caz musiqisi ilə sintezini - Caz-Muğam sintezini yaradan bəstəkar kimi yazılıb.
"Caz ürək musiqisidir» deyən bəstəkarı həmçinin, Azərbaycan Muğam Caz Hərəkatının memarı hesab
edirlər. "Vaqif Mustafazadə ekstra-klass səviyyəli pianoçudur. Dünya
cazında ona tay olacaq ikinci sənətkar tapmaq çətindir”-deyə tanınmış amerikalı
tənqidçi onun haqqında yazmışdı.
Vaqif
Mustafazadənin yaradıcılıq dövrü 60-cı illərə təsadüf edir. Bu, sovet məkanında
cazın çiçəklənmə dövrü idi.
Səsi-sorağı dünyanı dolaşdıqca
Anası Zivər xanım Azərbaycanın ilk qadın pianoçularından biri,
muğamların gözəl bilicisi olub. Oğluna musiqiyə məhəbbəti də anasından keçib.
Atasının ölümündən sonra, anası Vaqifin tərbiyəsi ilə məşğul olmağa başlayıb. O,
yerli məktəbdə musiqi müəlliməsi idi. Vaqif 3 yaşında ilk dəfə olaraq
fortepianonun dillərinə toxunub və o vaxtdan bu alətdən ayrılmayıb. O, tanıdığı
mahnıları istədiyi kimi, yeni variantda çalmağa başlayıb. Vaqifin fenomenal
yaddaşı olub. Buna görə də o, musiqilərinin çoxunu beynində, yaddaşında
toplayıb. Dünyanı tərk edəndə kağız üzərinə köçürə bilmədiyi, zehnindəki
mahnılar da özü ilə birlikdə dünyanı tərk edib.
V.Mustafazadə Bakı Musiqi Kollecini bitirdikdən
sonra, Bakı Musiqi Akademiyasınadaxil olub. İlk məşhurluq da onu elə bu illərdə
haqlayıb. Vaqif burada kiçik konsertlər verir, klublarda çıxış edir. O, əsasən
klassik caz, bluz və oynaq mahnılar ifaçısı idi. 1964-cü ildən "Orero”
ansamblına, "Qafqaz” caz üçlüyünə, "Leyli” və "Sevil” qadın vokal instrumental
və "Muğam” instrumental ansambllarına rəhbərlik edir. Beynəlxalq caz
müsabiqələri və festivallarının ("Tallin-66”, ”Tbilisi-78”, Monte-Karlo) laureatı
olur.
1979-cu ildə Monakoda qeyri-adi şərtlərlə yeni
festival keçirilir. Bu festivalın şərtlərinə görə əsərin müəllifi, ifaçısı və
ölkəsi gizli saxlanılmalı idi. Festival başa çatdıqdan sonra yüzlərlə naməlum
ad içərisindən "Azərbaycan, Vaqif Mustafazadə” sözləri eşidilir.
Bəstəkar-musiqiçi Monako caz festivalından vətənə "Ağ royal” mükafatı ilə
qayıdır və növbəti konsertlərinə hazırlaşır. O, fortepiano və simfonik orkestr
üçün konsertin, "Muğam” simfoniyasının (tamamlanmamış), bir sıra caz
kompozisiyalarının və pyeslərin müəllifi kimi tanınır.
Sənətinə
bağlılığı Vaqifi dünya musiqi festivallarının qalibinə çevirirdi. Səsi-sorağı
dünyanı dolaşdıqca bu uğurun sədası təkcə öz ölkəmizdə eşidilməz olurdu.
Uğurlarını həzm etməyənlər Vaqifi "həvəskar
bəstəkar” adlandırırdılar. Amma o, 1000-dən artıq caz kompozisiyasına müəllif
kimi imza atmış, çoxlu mahnıya yeni həyat vermişdi. Hətta lent yazılarının
ara-sıra radioda səslənməsindən ötrü qonorardan da imtina etmişdi. Televiziyada
vermək istədiyi solo konsert isə maneələr ucbatından baş tutmurdu. Həyat
yoldaşı Elza xanım "Vaqif həddən artıq çox işləyir, özünə rəhm etmirdi.
Yuxusuna haram qataraq yeni-yeni mahnıları lentə yazdırırdı. Ürəyi də şıltaqlıq
edir, ona aman vermirdi” deyə bildirirdi.
İçərişəhər ruhu
Vaqif
Mustafazadə 1971-ci ildə "Sevil”
vokal-instrumental ansamblını yaradır. O, yeni qrup üçün təqdim etdiyi
mahnıların harmoniyasını dəyişir, köhnə mahnılarını təzə üslubda səsləndirməyə
başlayır. Ansamblın təkcə İttifaqda deyil, həm də o dövr üçün çox-çox uzaq
ölkələrdə məşhurluq qazanması da elə Vaqifin gecə-gündüz çəkdiyi əziyyətin
bəhrəsi idi. Min bir zəhmətlə ərsəyə gətirdiyi "Sevil” cəmi 6 il fəaliyyət
göstərir. Bu illər ərzində ansamblın televiziya, radio və səhnələrdə yüzlərlə
konserti keçirilir.
Dekabrın 31-də
"Sevil” ansamblının ilk çıxışı baş tutur. Ansamblın ilk dəfə çıxışı rəngli televiziyanın
yaranmasıyla eyni günə təsadüf edir.
"Sevil” vokal kvartetinin üzvü Dilarə Cahangirova konsertləri
nostalji ilə xatırlayır: "Repertuarımıza müasir Azərbaycan bəstəkarlarının
mahnıları salınmışdı. Bu mahnılar Vaqifin aranjemanı ilə fərqli səslənirdi. Biz
şəhərin ən gözəl meydanlarında, böyük konsert salonlarında çıxış edirdik. Qrup
yaranandan cəmi bir neçə ay sonra biz Moskvada, SSRİ Bəstəkarlar İttifaqında
çıxış etdik. 1973-cü ilin yayında isə Moskvada, "Rossiya” zalında beynəlxalq
konsert keçirildi. Həmin konsertdə SSRİ-ni Azərbaycan, Azərbaycanı isə "Sevil”
ansamblı təmsil edirdi. Bir il sonra bizi Varşavada çıxış etməyə dəvət etdilər.
1975-ci ildə "Sevil” qrupunun ilk valı yazıldı. İlk baxışdan hər şey əla
gedirdi. Lakin qəfildən - 1977-ci ildə ansamblın fəaliyyəti dayandırıldı. Ola
bilsin ki, Vaqif ömrünün sonuna az qaldığını hiss edirdi və başa düşürdü ki,
təkcə ansamblı müşayiət etmək onun üçün çox azdır.O,
instrumental musiqidə özünü ifadə etmək istəyirdi. 1977-ci ildə Vaqif "Muğam” caz üçlüyü yaratdı. Tbilisidəki
festivalda o, "Ən yaxşı pianoçu” mükafatını qazandı. Həmin festivalda ilk dəfə
olaraq Vaqifin qızı Əzizə də iştirak edirdi. 8 yaşında bir uşağın cazı belə
hiss etməsinə heç kəs inana bilmirdi. Əzizə festivalda iştirakına görə
mükafata layiq görüldü. Vaqif Əzizə ilə birlikdə iki hissəli konsert təşkil
etməyi arzulayırdı, amma buna vaxtı çatmadı”.
1979-cu ildə
Vaqif Mustafazadə Azərbaycanın Əməkdar artisti adına layiq görülür. Həmin il
Monakoda keçirilən caz müsabiqəsində iştirak edərək həmin müsabiqənin qalibi
seçilir: "Vaqifin o qədər planları var idi ki...Təəssüf
ki, 1979-cu ildə Daşkənd səfəri ilə hər şey qəfildən qırıldı.Lakin
onun musiqisi əbədilik qaldı. Vaqifin çoxlu davamçıları var. Onlar ustada
oxşamağa çalışır, onu təbliğ edirlər. Bir də ürəyimizdə Vaqiflə bağlı xoş
xatirələr yaşayır. Bu nəhəng musiqi aləmində indi də, bir çox onilliklər sonra
da Vaqif Mustafazadənin yeri olacaq. Bu gün o, maraqlı və əlçatmazdır. Bir dəfə
onun musiqisini eşidən kəs bir daha onu unutmur. Çünki əsl sənət insan qəlbinin
ən incə tellərinə toxunur. Vaqifin musiqilərində milli kökümüz, Bakının
gözəllikləri, İçəri Şəhərin ruhu hiss olunur. Təəssüf ki, o, həddindən artıq az
yaşadı. Amma bu müddət ərzində çox işlər gördü”.
"Sevil vokal”
"Bu gün
ansamblın lent yazılarının qalmaması bizim ağrılı yerimizdir” - deyə ansamblın digər üzvü Rəna Talıbovanın
xatirəsindən: "İndi az qala hər gün bir oxuyan, bir ansambl
çıxır.Cürbəcür mahnılar yaranır, kliplər
çəkilir.Hərənin bir cangüdəni var. O vaxtkı
şərait belə deyildi.Vaqifin özü, ansamblın
üzvləri camaatın içərisində idik.Əlbəttə, hamı bizi tanıyırdı.
Küçədə görənlər "Sevil vokal” deyirdilər. Bu, Vaqifə olan sevgidən irəli
gəlirdi. Telestudiyada bir az küskünlük olmuşdu. Vaqifi tez-tez pianoda solo
ifaçı kimi xaricə çağırırdılar. Vaqifə ünvanlanan teleqramlar ona verilmirdi.
Burda deyirdilər ki, sən xaricə kvarteti də aparmalısan. O isə cavab verirdi
ki, qızlar başqa spesifikadır, məni bir cazmen kimi dəvət edirlər. Vaqif
televiziyadan küsüb getdi. Biz televiziyadan çıxıb gedəndən sonra orda olan
bütün lent yazılarımızı pozmuşdular. Təkcə "Qara qaşın vəsməsi” mahnısı qalıb.
Arif Qazıyev həmin çəkilişi "Baksovet”in bağında çəkmişdi. Mənə elə gəlir ki,
bu mahnı o vaxt Moskvanın sifarişi ilə yazıldığı üçün həmin lentə
toxunmamışdılar. Həmin lentdə Müslüm Maqomayev, Rəşid Behbudov, Zeynəb
Xanlarova kimi sənət korifeylərinin də ifası vardı. Ona görə lenti pozmayıblar.
Vaqif çıxıb gedibsə, bu, xalqın sərvətidir. Şəxsi ambisiyalara görə xalqın sərvətinə
toxunmaq, ona ziyan gətirmək olmaz.
Vaqifdən sonra
ansamblı çox bəstəkarlara vermək istədilər. Onlar etiraf edə bildilər: "Axı biz
Vaqif olmayacağıq!” Vaqif həyatdan köçəndə "Amerikanın səsi” radiosu "Sovet
İttifaqında "Cazın tanınmamış Allahı” dünyasını dəyişib” - deyə xəbər verdi.
Azərbaycan musiqisi onun simasında istedadlı bir bəstəkarı və ifaçını itirdi.
Vaqifin arzuları çox idi. Muğam əsasında dünya cazında bir məktəb yaratmaq
arzusu vardı. Sağ qalsaydı, muğam-caz vəhdəti üzərində qurulan çoxlu
ideyalarını həyata keçirəcəkdi”.
Vaqifin
ölümündən sonra həyat yoldaşı Elza qızı Əzizəni də götürərək ölkəni tərk edib.
Onlar Vaqifi sevməyənlərdən, onun musiqisinə yad gözlə baxanlardan küsüb
gediblər: "Bilirsiniz ki, Əzizə dünyaca məşhur pianoçudur. Konsertləri ilə
dünya turuna çıxır. Bəzən deyirlər ki, Əzizə Bakıda konsert vermək üçün çoxlu
miqdarda qonorar istəyir. Bu sözlərə inanmıram. Çünki onun damarlarında Vaqifin
qanı axır”.
Görkəmli cazmen 16 dekabr 1979-cu ildə Daşkənddəqastrol
zamanı ürək tutmasından vəfat edir. 39 yaşlı sənətkara ürəyi xəyanət etdı. 1982-ci
ildə - ölümündən sonra Azərbaycan Dövlət Mükafatına layiq görülür.
1989-cu ildə
Polad Bülbüloğlununtəşəbbüsü ilə Vaqif
Mustafazadənin ev muzeyi yaradılıb. Muzeyin ilk rəhbəri cazmenin anası Zivər
xanım olub. Ölümündən bir müddət əvvəl cazmenin anası muzeyi qardaşı qızı Afaq
xanıma vəsiyyət edib.1997-ci ildənetibarən muzeyin rəhbəri Afaq
Əliyevadır.2004-cü ildəməhz onun təşəbbüsü ilə muzeyin həm özü, həm
də eksponatları təmir edilib.Muzey Mədəniyyət
Nazirliyininbalansında dövlət muzeyi kimi fəaliyyət göstərir. Bu muzeyin
qapıları musiqini sevən hər kəs üçün açıqdır. Odur ki, İçəri Şəhərin ruhunu
hiss edənlər, caz musiqisini ürəklə duyanlar tez-tez bu qapını döyür.
Təranə Məhərrəmova