Dünyada qaçqın və məcburi köçkünlərin sayı rekord həddə çatıb
Öz yaşayış yerindən didərgin düşən
insanların çoxalmasına səbəb silahlı münaqişələr, müharibə, zorakılıq və təqib
qorxusudur
Birləşmiş Millətlər Təşkilatının
(BMT) Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının (QAK) yaydığı hesabatda qeyd olunub
ki, dünyada qaçqın və məcburi köçkünlərin sayı yenidən rekord həddə çatıb.
Silahlı münaqişələr, müharibə, zorakılıq və təqib qorxusu ilə əlaqədar dünya əhalisinin
təxminən bir faizi öz yaşayış yerini tərk etməyə məcbur olub. Hesabatda
bildirilib ki, son on ildə dünyadakı qaçqınların sayı 40 milyon nəfərdən 79,5
milyon nəfərədək, yəni, təqribən iki dəfə artıb. Bu, təşkilatın yetmiş illik
tarixində ən yüksək göstəricidir.Hesabatda vurğulanıb ki, son bir
ildə dünyadakı qaçqınların sayı 9 milyon nəfər və ya 12 faiz artıb. Belə yüksək
artım, eyni zamanda, beynəlxalq qurumun Venesueladakı vəziyyətlə əlaqədar vətənini
tərk edən insanları yeni kateqoriya üzrə siyahıya alması ilə əlaqədardır. Öz
ölkəsini tərk edərək başqa ölkəyə pənah aparanların sayı son bir ildə dəyişməz
qalaraq 26 milyon nəfər olub. Ölkədaxili məcburi köçkünlərin sayı isə 41,3
milyon nəfərdən (2018-ci ilin sonu) 45,7 milyon nəfərə (2019-cu ilin sonu) yüksəlib.
Eyni zamanda, başqa ölkədən sığınacaq istəyənlərin sayı da 3,5 milyon nəfərdən
4,2 milyon nəfərədək artıb. Qaçqın statusuna aid olmadıqlarına görə, BMT QAK bu
kateqoriyadan olan insanları ayrıca qruplaşdırıb.
1
milyon 200 mindən çox azərbaycanlı qaçqın
Buradaca qeyd etmək yerinə düşər ki,
Azərbaycan xalqı bir əsrdə dörd dəfə ermənilər tərəfindən soyqırımına məruz
qalıb. Sonuncu dəfə 250 min etnik azərbaycanlı Ermənistandakı tarixi
torpaqlarından qovulub, Azərbaycana pənah gətirib. Eyni zamanda, 1990-cı ildə
Orta Asiyadan didərgin salınmış 50 min nəfərədək Ahıska türkü də Azərbaycanda
sığınacaq tapıb. Ermənistan Dağlıq Qarabağın azərbaycanlılar yaşayan 126
yaşayış məntəqəsini zorla boşaldıb. Məhz bu dövrdə XX əsrin ən faciəli hadisələrindən
biri törədilib - 6000 azərbaycanlının yaşadığı Xocalı şəhəri bir gecədə
darmadağın edilib. Beləliklə, Ermənistan silahlı qüvvələrinin hərbi təcavüzü nəticəsində
Azərbaycan ərazisinin 20 faizi işğal olunub, Dağlıq Qarabağdan, ətraf
rayonlardan, həmçinin Ermənistanla və ya Dağlıq Qarabağla həmsərhəd olan yaşayış
məntəqələrindən 700 min nəfərədək azərbaycanlı öz daimi yaşayış yerindən məhrum
olaraq respublikanın 62 şəhər və rayonunda məskunlaşıb. Hərbi təcavüz nəticəsində
20 min azərbaycanlı həlak olub, 100 min nəfər yaralanıb, 50 min insan müxtəlif
dərəcəli xəsarət alıb. Hazırda Azərbaycanda 1 milyon 200 mindən çox qaçqın, məcburi
köçkün və qaçqın statusu almaq niyyətində olan şəxs var.
Siyasi
iradə, sosial-iqtisadi potensial
Azərbaycan dövləti öz
yurdlarından didərgin düşən soydaşlarımızın problemlərinin həllini hər zaman
bir nömrəli vəzifəsi hesab edib. Ölkəmizdə qaçqınlar və məcburi köçkünlərlə iş
sahəsində dövlət siyasətinin əsası ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub və
xalqımızın bu ən ağrılı probleminin həlli üçün zəruri strategiya müəyyənləşdirilib.Sonrakı dövrdə Prezident İlham Əliyevin
təşəbbüsü və rəhbərliyi ilə qaçqınların və məcburi köçkünlərin yaşayış şəraitinin
yaxşılaşdırılması, məşğulluğunun artırılması və digər problemlərinin həlli
istiqamətində mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Qaçqınların və məcburi köçkünlərin
problemlərinin həllinə Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva da xüsusi diqqət
və qayğı göstərir. Hələ də ən ağır şəraitdə yaşayan məcburi köçkün ailələri
Mehriban xanımın tapşırığı ilə yeni mənzillərlə birinci növbədə təmin edilirlər.
Ümumiləşdirsək, Azərbaycanda məcburi köçkünlərə göstərilən diqqət və qayğının
dünyada analoqu yoxdur. Özü də bu, heç bir beynəlxalq konvensiyaya, ya da öhdəliyə
əsaslanmır, sadəcə, Prezident İlham Əliyevin siyasi iradəsinin ifadəsi, dövlətimizin
siyasi, sosial-iqtisadi potensialının göstəricisidir.
"Böyük
Qayıdış” proqramı
Onu da vurğulamaq yerinə düşər
ki, Azərbaycan dövlətinin məcburi köçkünlərin problemlərinin həlli ilə bağlı fəaliyyəti
iki istiqamətdə qurulub. Birincisi, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ
münaqişəsinin siyasi həlli tapılanadək müvəqqəti olaraq məcburi köçkünlərin mənzil-məişət
şəraitinin yaxşılaşdırılması, məşğulluğunun təmin edilməsidir. Bu sahədə
aparılan işlər nəticəsində artıq 300 min qaçqın və məcburi köçkün yeni mənzillərə
köçürülüb, yüzdən artıq yeni qəsəbə salınıb. Görülən fəaliyyətin nəticəsi
olaraq, ötən illər ərzində məcburi köçkünlər arasında yoxsulluq həddi 75 faizdən
12 faizədək azalıb. İkinci istiqamət isə dövlət qurumları və beynəlxalq təşkilatların
iştirakı, onların rəy və təklifləri, beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla "Böyük
Qayıdış” proqramının hazırlanmasıdır. Bu istiqamətdə atılan ilk iki addım kimi,
Cocuq Mərcanlı kəndini və əvvəllər Dağlıq Qarabağın inzibati ərazisi olmuş Tərtər
rayonunun Şıxarx qəsəbəsini göstərmək olar. Hər iki istiqamət üzrə həyata
keçirilən tədbirlərin başlıca məqsədi odur ki, "Böyük Qayıdış” proqramı tam
icra olunsun.
Yerinə
yetirilməyən qətnamələr
Lakin Ermənistanın öz işğalçılıq
siyasətini bu gün də davam etdirməsi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının Dağlıq
Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələrin
yerinə yetirilməməsi, rəsmi İrəvanın sülh danışıqlarında nümayiş etdirdiyi
qeyri-konstruktivlik münaqişənin həllini uzatmaqla bərabər, 1 milyondan artıq
azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünün hüquqlarını pozur. Məlumat üçün qeyd edək
ki, 30 aprel 1993-cü il tarixli 822 saylı qətnamə Kəlbəcərinişğalından
sonra qəbul edilib. Qətnamə bölgədəki hərbi əməliyyatlara son qoyulmasını,erməniqoşunlarının
Kəlbəcərdən və son dövrlərdə işğal olunmuş Azərbaycantorpaqlarından geri
çəkilməsini tələb edir. 29 iyul 1993-cü il tarixli qətnamə də bölgədəki hərbi əməliyyatlara
son verməyi, erməni qoşunlarının Ağdam və son dövrlərdə işğal etdiyiAzərbaycantorpaqlarından
geri çəkilməsini, həmçinin 822 saylı qətnaməyə əməl olunmasını tələb edir.
Bütün
təsir vasitələrindən istifadə
14 oktyabr 1993-cü il tarixli qətnamə
atəşkəs imzalanmasını, hərbi əməliyyatları dayandıraraqerməniqoşunlarının
son dövrlərdə işğal etdiyi Füzuli (23 avqust 1993), Cəbrayıl (26
avqust1993), Qubadlı (30 sentyabr) və digər ərazilərdən geri çəkilməsini
tələb edir. Qətnamədə, həmçinin əvvəlki 822 və 853 saylı qətnamələrə əməl edilməsi
tələbi də öz əksini tapır. 12 noyabr 1993-cü il tarixli qətnamədə tərəflər
arasında yenidən hərbi əməliyyatların bərpası ilə nəticələnən atəşkəs
pozulmaları qınanılır, Ermənistandanermənilərin qondarma respublikası üzərindəki
bütün təsir vasitələrindən istifadə etməsi istənilir. Qətnamədə hərbi əməliyyatların
dərhal dayandırılması tələb edilir, son dövrdə işğal edilmişZəngilan
rayonuda daxil olmaqla, digər rayonlardanermənisilahlı dəstələrinin
çıxması tələb olunur. Sonda isə əvvəl qəbul edilmiş 822, 853, 874 saylı qətnamələrə
əməl edilməsi tələb edilir. Əfsuslar olsun ki, indiyə qədər bu tələblər yerinə
yetirilmir.
Dünya
siyasətinin formalaşmasında ikili yanaşma
Maraqlı məqam burasıdır ki, BMT Təhlükəsizlik
Şurasının 2011-ci ildə Liviyada cərəyan edən hadisələrlə bağlı haqlı olaraq qətnamə
qəbul etməsi və məlum qərarının operativ icrası, beynəlxalq birliyin Müəmmar Qəddafinin
nəzarətində olan silahlı qüvvələrə qarşı dərhal hərbi əməliyyatlara başlaması,
bu prosesə NATO-nun da qoşulması bir sıra məntiqi sualların ortaya çıxmasına səbəb
olur. Liviyada diktatora qarşı BMT Təhlükəsizlik Şurasının çıxardığı bir qətnamə
dərhal və böyük iradə ilə icra olunduğu halda, eyni təşkilatın Ermənistanla
bağlı ayrı-ayrı vaxtlarda qəbul etdiyi 4 qətnamə 27 ildir ki, icra edilmir. Bu
hal dünya siyasətinin formalaşmasında, millətlər və dövlətlərarası münasibətlərin
inkişafında mühüm təsirə malik ölkələrin ikili siyasətindən xəbər verir. Eyni
zamanda bu vəziyyət, yəni Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik
Şurasının qəbul etdiyi 4 qətnamənin Ermənistan tərəfindən yerinə yetirilməməsi,
işğalçılıq siyasəti aparan dövlətlərin cəzalandırılmaması yeni münaqişə
ocaqlarının yaranmasına, dünyada öz yaşayış yerindən didərgin düşən insanların
sayının artmasına səbəb olur. Misal üçün, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə, erməni
separatizminə münasibətdə böyük dövlətlərin, xüsusən də münaqişənin sülh yolu
ilə tənzimlənməsinə məsul olan ATƏT-in Minsk qrupunun üzvü olan ölkələrin -
ABŞ, Rusiya və Fransanın seyrçi mövqe tutması Moldovada Dnestryanı, Gürcüstanda
Abxaziya və Osetiya, Ukraynada Luqansk və Donetsk kimi münaqişə ocaqlarının
yaranması, Krım yarımadasının işğal olunması ilə nəticələnib.
Ləyaqətlə
öz torpağına qayıtmaq hüququ
Ümid edək ki, Ermənistan-Azərbaycan,
Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı BMT Təhlükəsizlik Şurasının 4 qətnaməsi də Liviyaya
dair qətnamə kimi, qətiyyətlə icra ediləcək, bir sıra münaqişələrlə yanaşı,
Dağlıq Qarabağ problemi də həllini tapacaq. Bununla da qaçqın və məcburi
köçkünlər beynəlxalq hüquqda təsbit olunduğu kimi, könüllü surətdə və ləyaqətlə
öz torpaqlarına qayıtmaq hüquqlarından istifadə edəcəklər.
Rufik
İSMAYILOV