Bakı 22°C
Dilimizi necə sevək?
İngilislər öz
dillərini ən populyar dil hesab edirlər. İtalyanlar üçün dilləri ən romantik və
bəlağətlidir. Ruslar qürurla "rus dili ən qüdrətli dildir” deyirlər. Gürcülər
dillərinə münasibəti vətənlərinə sevgi ilə bərabər tuturlar. Polşada da polyak
dilinə fərqli dəyər görmüşəm. Yayda bu ölkədə olarkən diqqətimi çəkən əsas
məqam yerli sakinlərin öz dillərinə hədsiz sevgisi idi.
Varşava Hava Limanında
təyyarədən enib gedəcəyim ünvana qatar bileti alarkən aparatda polyak dilində
yazılan sözlərdən nə illah elədimsə baş açmadım. Düzdür, yerli sakinlərin
köməyi ilə bileti aldım, ancaq bu fakt Polşa əhalisinin öz dillərinə
sevgilərinin ilk göstəricisi kimi yadımda qaldı. Sonrakı günlərdə Varşavanı,
Krakovu gəzdikcə küçələrdə, kafe və restoranların, mağazaların adlarında polyak
dilindən başqa heç bir yabançı dilə rast gəlmədim. Miqrantlara elə də qucaq
açmayan ölkədə nəinki yaşlılar, heç cavanların da indi dəbdə olan ingilis
dilində danışmalarının şahidi olmadım. Polşa təkcə tarixi görkəmi, füsunkar
təbiəti ilə deyil, həm də doğma dilinə olan yüksək hörməti ilə yadımda qaldı.
Hər məqamda da öz ölkəmizdə dilimizə olan münasibəti xatırladım. Dövlət
idarələrindən tutmuş, küçələrə qədər sakinləri yeri gəldi-gəlmədi, rus dilində
danışan, lazımsız yerə danışığında əcnəbi sözlər işlədən, az qala ev-eşiyini
sataraq "qonşudan qalma dala” prinsipi ilə övladını ingilis və ya alman dili
kurslarına yönəldən insanları düşündüm. Hələ küçələrdə yer alan və heç kəsin
başa düşmədiyi kafe və restoranların, müəssisələrin, ofislərin əndrəbadi
adlarının doğma dilimizi sıxışdırdığını demirəm.
Ölkə başçısının
dövlətimizin əsas atributlarından olan Ana dilimizin qorunması ilə bağlı
verdiyi sərəncamlar da heç şübhəsiz, dilimizə müxtəlif sferalarda olan laqeyd
münasibətə kəskin reaksiyadır. Dil Komissiyasının yeni tərkibdə yaranması və
dilimizin saflığının qorunması istiqamətində tədbirlər planının hazırlanması,
prezidentin birbaşa tapşırığı ilə ədəbi dil normalarının pozulması ilə bağlı
konfransların keçirilməsi və s. tədbirlər buna misaldır. "Dövlət dilinin bütün
imkanlarından hər zaman lazımınca istifadə edilmir. Yerli-yersiz yad ünsürlər
dilimizə gəlir. Aidiyyatı qurumlar bu təsirlərə qarşı ciddi mübarizə
aparmırlar. Mətbuat orqanlarında geniş yayılmış ədəbi dil normalarından
yayınmalar əksər hallarda təhlil olunub nəticələr ümumiləşdirilmir” - deyə ölkə
başçısının dilimizin qorunması ilə bağlı imzaladığı sənəd bir sıra narahatedici
məqamları diqqətə gətirir.
Dəfələrlə deyilsə də,
illərdən bəri mənzərəni real əks etdirən monitorinqlərin ürək açmayan nəticələri
açıqlansa da, telekanallarda ədəbi dil normaları bütün səviyyələrdə pozulmaqda
davam edir. Televiziya və radionun ictimai fikrə təsir imkanlarının daha yüksək
olmasını nəzərə alsaq, dilə bu sayaq münasibət böyük narahatlıq doğurur.
Prezidentin köməkçisi Əli Həsənovun "təəssüf ki, tez-tez KİV-də, o cümlədən
elektron vasitələrdə dövlət dilinin norma və prinsiplərinə uyğun olmayan söz və
ifadələrin işlədilməsi müşahidə olunur” fikirləri də telekanalların və ümumən
KİV-in real mənzərəsini əks etdirmək üçün yetərlidir. KİV-də, sosial media
yazışmalarında dilimiz istənilən formada pozulur. Hər kəs istədiyi formada və
tərzdə danışır. Yabançı sözlər tele və radioaparıcıların dilinin az qala
bəzəyinə çevrilib. Virtual məkan dilimizə qənim kəsilib. Onlayn mediada dilin
heç bir qaydası gözlənilmir. Məişət dili ədəbi dili kölgədə qoyub. Dilimizi
təbliğ edən verilişlər yox dərəcəsindədir.
Problem təkcə bununla
bitmir. Alimlər dərsliklərdəki qüsurlardan şikayətlənir. Bədii ədəbiyyatın,
bədii və elmi tərcümələrin dilindəki qüsurlardan, reklamların dilinin bərbad
olmasından gileylər çoxdur.
Təbii ki, dilimizin
qorunmasında təhsilin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Orta və ali məktəblərdə
müəllimlərin dilimizi şagird və tələbələrə təkcə öyrətmək deyil, həm də
sevdirmək istiqamətində təcrübəsində kəsirlər var. Müəllimlər uşaqların doğma
dillərinə laqeydliyində valideynləri, valideynlər isə öz növbələrində məktəbi
qınayır.
Dilimizin qaydalarına
riayət etmək üçün əl altında sanballı orfoqrafiya, orfoepiya və izahlı lüğətlərin
yoxluğu da ayrıca problemlər yaradır.
Dilə münasibət – onu
səlis bilmək, saflığını və təmizliyini qorumaq, inkişaf etdirmək ona sevgidən
başlayır. Biz anamızın laylasını bu dildə eşitmişik. Gözümüzü dünyaya açıb bu
dildə "ana” demişik. Bəxtiyar Vahabzadənin yazdığı kimi: "Ana dili” adlanır
bizm ilk dərsliyimiz”. Azərbaycan dilinin şirinliyindən ilham alan şairlərimiz,
yazıçılarımız ən gözəl əsərlərini bu dildə yaradıblar.
Biz təkcə dilimizi
sevməyi yox, həm də onunla fəxr etməyi bacarmalıyıq. Bu sevgi o qədər yüksək
olmalıdır ki, biz də qürurla "bizim dilimiz ən saf və təmiz dildir” deyə bilək.
Təranə Məhərrəmova
Əməkdar jurnalist
