"Xarəzm – qədim yurd... Bu yurd nəfəsi hərarətli,
dünyalarca məşhur çox hafizlər, hökmdarlar yetişdirib. Çağdaş özbək
poeziyasının öz üslubu, poetik duyumu ilə diqqət çəkən Mənzurə Bekexanova bu yurdun
övladıdır. Onun şeirlərindəki incə, zərif lirizm, maraqlı deyim tərzi oxucunu
sehrləyir. Mən deyərdim ki, o, "Məhəbbət rəsmi” adlı dörd misralıq şeirində öz
sevən ürəyinin, əsl sevgi ruhunun möhürünü vurub”.
Bu sətirlər Mənzurə xanımın ilk şeirlər kitabına
yazılan maraqlı ön sözdə yer alıb. Və elə ilk kitaba daxil edilən şeirlər şəhadət
verir ki, müəllifin sevən ürəyi ilk növbədə müqəddəs vətənə, doğma yurda
bağlıdı. O, öz qədim və zəngin ənənələrə bağlı vətənini sonsuz duyğularla tərənnüm
edir. Bu mənada Mənzurə xanım Özbəkistanın xalq şairi Zülfiyyənin mənəvi
varisi, vəfalı davamçısı təəssüratı oyadır. Onun şeirlərində doğma vətininin
möhtəşəm tarixi, yenilməz qalaları, çölləri
xüsusi məhəbbətlə vəsf olunur, "cismimdə, canımda olandı bu yurd” heyranlığı ilə
şəkillənir. Vətən övladlarının "su kimi, süd kimi aydın imanı”, tarixin
gedişini dəyişən alp ərənlərin könül verib, ilqar bağladıqları zərif xanımların
tarixə yoldaşlıq edən əl süsləmələri, ölümsüz abidələr Mənzurənin başlıca öygü
predmetidir. Öz yurdunun əlçatmaz dağları, könüloxşayan bağları, göz işlədikcə
uzanıb gedən ormanları, torpağa can verən nəhrləri onun öygü yeri, mövzu
qaynağıdı. Sevimli Daşkəndinin könül oxşayan mənzərəsinə xüsusi rəng qatan fəvvarələr
belə, Mənzurənin yurd, vətən sevgili misralarına xüsusi bir rəng çatır. Bu hal
şairin "Daşkənd fəvvarələri” şeiri üçün çox səciyyəvidir:
Axşamı sərin, meyxoş,
Ay nurunu qamçılar...
Ulduzlarla bəhsləşib
Cilvələnər damcılar.
Bülbül avazı ilə,
Oyadar xatirələri.
Çağırar gecə seyrinə
Daşkənd fəvvarələri.
Dənizdən bir damcıdı,
Zərif su qırmancdı.
Tərsinə axan xəyal,
Bəxtiyarlıq tacıdı.
Su şəklində Leylidi,
Su şəklində bir Məcnun.
Çözür xatirələri,
Öz su dililə hər vaxt
Daşkənd fəvvarələri.
İllər boyu azadlıq, müstəqillik yolunda dərin inamla
mücadilə aparan və buna nail olan özbək insanlarının yaşantıları Mənzurə
xanımın "25 il” adlı şeirində bütün yönləri, mənəvi dəyərləri ilə öz əksini
tapıb. Bu şeir az qala bir kino lenti kimi böyük bir xalqın uzun yüzilliklər
boyu keçib gəldiyi ağrılı, ümidli və ümidsiz, qayğı dolu yaşamını an-an göz
önünə gətirir. Şair qədim, tarixə vəfalı bir xalqın dilindən azadlığa aparan
yolun olmuşlarını nəql edir:
Çalın-çarpaz dağlar gördüm illərlə,
Öz dilimi qorumağa çalışdım.
Bu çağacan çox tənələr gördüm mən,
Dönə-dönə alovlandım, alışdım...
İllər boyu mənə qultək baxdılar,
Bu basqıda kimliyimi anladım.
Yenə məğrur bayrağımdan yapışıb,
Geri döndü öz dilimdə öz adım.
Bu vaxtacan yuxularım qarışdı,
Mənə məni səhv göstərdi güzgülər.
İllər boyu mən özümü aradım,
Nə yaşadım – nə biləcək özgələr?!
Bu misralar təkcə bir fərdin, vətənini, doğma
yurdunu dərin duyğularla sevən və onun azadlığı yolunda hər cür mücadiləyə
hazır olan söz adamının yox, əslində, şeirin dililə öz ifadəsini tapan bir
xalqın yaşantılarının ifadəsidi. Ağır sınaqlardan mərdliklə çıxan, öz varlığına
sahib olan özbək xalqının müstəqilliyinin 25-ci ildönümünə həsr olunmuş "25 il”
şeiri əslində qədim bir xalqın, qalib millətin özgürlük, milli sevinc, qürur şərqisi
kimi səslənir:
25 il çiçəklədi arzular,
Özbəkistan müstəqillik qazandı.
İndi mənim həyatımın mənası –
Ana yurdun öz bayrağı, öz andı!
25 il abad etdik
bu yurdu,
Azadlığın
havasında yaşadıq.
Bir zamanlar uca
tutub bayrağı,
Bu günlərin
davasında yaşadıq.
Gözəl sonluq, gözəl
təskinlikdi. Şeirin xüsusi özəlliyi ondadır ki, əslində Sovetlər dönəminin
"parçala-hökm sür” siyasətinin qurbanına çevrilmiş bütün türkdilli xalqların
azadlığa qovuşma bəxtiyarlığını çox böyük səmimiyyətlə ifadə edir. Həmin dönəmin
acılarını çəkmiş hər bir türk insanı bu misraları öz könlünün səsi hesab edə
bilər. Bu şeir Sovet sisteminin acısını duymuş, yaşamış hər bir türk insanının
ruhunun bir parçasıdı. O xalqlar, insanlar özlərini bu şeirdə görür və
tanıyırlar.
Bu qəlb dəftərimdə
güllər saralıb,
Dilimin ucunda kəlmələr
laldı.
Bu azad, müstəqil,
gözəl vətəndə
Yaşamaq özü də
xoş bir xəyaldı.
Eyni zamanda xoş
bir reallıqdı... Ötüb-getmiş, artıq uzaqda qalmış, hal-hazırda yaşanan vətəndaş
ömrünün mənzərəsi bütün dolğunluğu, gerçəkliyi ilə Mənzurənin "25 il” adlı
şeirində yer alıb. Bu şeirdə dilinə, milli-mənəvi varlığına, qüruruna qəsd
edilmiş bütöv bir xalqın, toplumların daxili ağrıları da var, eyni zamanda yenə
həmin toplumun böyük iradə və mücadilə bahasına qovuşduğu müstəqilliyin
yaşanan, dönməz bəxtiyarlığı da...
Çağdaş özbək ədəbiyyatın
maraqlı simalarından biri də Nərgiz Əsəddi. Onun ilk şeirlər kitabının ön
sözündə yer alan fikrilər bu gənc şairin poetik imkanlarının üfüqlərini əhatə
edir: "Şairi oxucuya tanıtdıran ilk növbədə onun bədii təfəkkürünün zənginliyi,
ana yurd, vətən sevgisidir. Şairin ən önəmli başarısı, öz qəlb bulağını şeirin
dililə fərqli könüllərə, fərqli sahələrə axıtmaqdı. Vətən sevgisini hər kəs
özünəməxsus şəkildə ifadə edir. Nərgizin çoxqatlı obrazlarında görün məhəbbət mövzusu
necə fərqli fabulalarda verlir; ilk növbədə onun sevgi şeirləri adama rahatlıq
gətirir, hüzur verir. Çünki rəngarəng rəmzlər bu şeirlərin başlıca məziyyətləridi
və bu rəmzlər vaxtına, məqamına görə hər cür halətlərdə canlı, cəlbedicidi. Nərgiz
təsvir üsulundan bacarıqla və geniş şəkildə faydalanır. O, "Vətən, sənin hər
bucağın ürəyimin sərhədləridir” – deyə doğma yurdu vəsf edəndə bu ədəbi üfüqun
aydınlığı və genişliyi oxucunu heyran və məftun edir.
Eyni zamanda, Nərgiz,
xanım adi detalları, predmetləri şeirə gətirir və məhz həmin detalların,
predmetlərin poetik obrazını yaradır.
Məsələn, belə:
Uyuyub yatır
stolda kağız,
Başını açammasan
işdən.
Otağın isti,
üşüdüm bir az,
Canım, xəbərin
varmı qışdan?
Nərgiz xanım
anlatmaq istəyir ki, isti otaqda stol üstündə rahatlıqla mürgü döyən kağıza əslində
o isti otaq dışında üşüm-üşüm üşüyən bir həyatın durumu yazılmalıykən yazar öz
şəxsi iş-gücüylə başını qatır... Bu yalqız və baxımsız həyat haradasa
soyuqla-tufanla, biganəliklə üz-üzə qalmış çox sayda insanların pünhan
obrazıdı. Şair anlatmaq istəyir ki, iş-gücdən başı açılmayan yazar ilk növbədə
o soyuqdan əzab çəkən, baxımsız, talesiz insanların durumuna diqqət yetirməli,
onlara bir könül istisi qədər yaxın olmalıdır.
Nərgiz Əsədin
şeirlərində ilk anda bəndlər, misralar arası rabitəsizlik hiss olunur. Mətləblər
ayrı-ayrı məkanlardan söz açırmış kimidi. Ancaq şeirin sonluğu hər dəfə bu fərqli
məkanları bir araya gətirir, fikri vahid bir düşüncə ətrafında toparlaya bilir.
Bu baxımdan şairin "Axşam” şeiri maraqlıdı. Onun təsvirində axşam qaranlığının
görünməzliyində rənglər bir-birinə qatılır. Yaxud da, əksinə, cilvəli ulduzlar
sayrışa-sayrışa hər yana baş vurur. Eyni zamanda fürsət düşkünləri bu ağla
qaranın bir-birinə qarışdığı məqamı imkan bilib, bu qarmaqarışıqlığı üzərinə pərdə
tutub öz istəklərini gerçəkləşdirməyə cəhd edər, çaba göstərərlər. Ancaq Nərgiz
xanım inamlıdı ki, bu çabalar boşunadı.
İnamla vurğulayır ki:
Qorxuda bilməz
yurdumu
Bayquşların
vahiməsi.
Şair əksər şeirlərində
saf, təmannasız bir istəyin peşindədi. Bu istək ilk növbədə öz yurduna, vətəninə
hədsiz sayğı bəsləyən bir könül adamın yaşamını göz önünə gətirir. Niyətin,
arzunun gözəlliyi oxucuya əlbəəl sirayət edir, hər kəs bu ülvi duyğunu
özününküləşdirmək istəyir:
Yeri canı kimi sevən
Qarışqalarla
sirləşəm...
Vətən torpağıyla
mən
Ölməmişdən birləşəm...
Nərgiz Əsəd ilk
növbədə ruhu dualar qanadlarında pərvaz edən, qədim yurdun, Daşkəndin şərqisini
əziz-əziz ötən həmvətənlərinin könül xoşluğunun tərənnümçüsüdü. Bu şərqilər
ilahi xəyal, istək qanadlarında da, murad simvolu olan at üstündə söylənəndə,
dil-dil ötəndə də eyni fikri-vətənin bənzərsiz gözəlliyini, tarixi müqəddəsliyini
tərənnüm edir.
Bizcə, ədəbiyyatın
başlıca məramı, missiyası da əsl qədirbilənlik, yurdsevərlik düşüncəsindən
keçir. Bu düşüncə Nizamidən, Nəvaidən, Babur şahdan, Füzulidən, Şah İsmayıldan,
Zülfiyyədən, Maqsud Şeyxzadədən, Çolpandan üzü bəri Azərbaycan və qardaş özbək ədəbiyyatının
başlıca mövzusudu. Bizi həmin düşüncəyə sadiqlik hissi həmişə birləşdirib,
doğmalaşdırıb. Çağdaş özbək yazarları da eyni yolla getməkdə haqlıdırlar.
Bakı 15°C
