“Biznes mələkləri”ni “oyun”a necə cəlb etməli?
Bizim
vaxtımızı keçirdiyimiz, əyləncə hesab etdiyimiz kompüter oyunları bir çox ölkələrin
iqtisadiyyatında böyük gəlir gətirən sektor hesab olunur. Hətta "oyun
iqtisadiyyatı” deyilən bir yanaşma da var. Bu biznes növünün dünya
iqtisadiyyatında payı ildən-ilə də artır.2013-cü ildə dünyada oyun bazarının həcmi
93 milyardlıq maliyyə dövriyyəsinə sahib idisə, 2015-ci ildə bu rəqəm 111
milyard dollara çatmışdı. Hazırda isə bu rəqəm təxminən 150 milyard dollar
olub. Bu cür gəlirli sahədən biz də istifadə edə bilərik. Bəs niyə
yararlanmırıq? Məsələn, bu gün 5 milyondan çox istifadəçisi olan "Fatal Fight”
oyununun yaradıcısı azərbaycanlı oyun qurucusu Toğrul Səmədovdur. O "Kaspi”yə
açıqlamasında bildirdi ki, ölkəmizdə tələbat olmadığı üçün öz layihəsini
Estoniyanın "Itech Media Solutions” şirkətinə satmağa məcbur olub: "O layihəni
iki il ərzində hazırlayıb bazara çıxarmışıq. Ümumilikdə 5 platformada fəaliyyət
göstərirdik. Komanda üzvlərinin hamısı bu sahədə peşəkar olan insanlar olduğu
üçün maaşları da yüksək idi. Yəni, xərclərimiz kifayət qədər böyük idi. Komanda
dağılmasın deyə, biz əlavə investisiya cəlb etməliydik. Ancaq bunu bacarmadıq. Heç
kim maraqlanmadı. Halbuki dekabr ayında "Bakutel” sərgisində iştirak edəndə müəyyən
maraq oyanmışdı. O zaman Azərbaycandan investisiya cəlb edə biləcəyimizi fikirləşirdik.
Amma sonra maraq tez söndü, ona görə biz məcbur olub oyunu xaricə satdıq ki,
növbəti oyunlarımızı maliyyələşdirə bilək, həmçinin komandamız da dağılmasın”.
"Bu, özəl
sektorun işidir”
Bəs bu
tipli layihələrə ölkəmizdə investorlar niyə maraq göstərmirlər? Bu cür məhsulların
öz ölkəmizdə dəstəklənməsi, Azərbaycan məhsulu olaraq dünya bazarına
çıxarılması üçün nələr edilməlidir? Burada dövlət, yoxsa özəl sektorun rolu
daha çox olmalıdır? T.Səmədov deyir ki, sahib çıxmaq məsələsinə gəlincə, heç
kim nə dövlətdən, nə də özəl sektordan heç nə gözləmir. Burada bazar formalaşmalıdır:
"Özəl sektorun marağı yoxdursa, biz burada heç kimdən nəsə tələb edə bilmərik.
Eləcə də dövlətdən. Dünyanın heç bir yerində bu kimi işlər dövlət tərəfindən
aparılmır. Normalda bu, özəl sektorun işidir. Dövlət qurumlarından investisiya
fəaliyyəti gözləmək çətindir. Çünki, dövlət qurumları qərarları kifayət qədər
uzun müddətə verirlər, tələbləri çox yüksək olur. Həmin yanaşma isə bu tip
bizneslərdə mənfi tərəfdir. Dövlətin rolu ancaq ondan ibarətdir ki,
sahibkarlığın inkişafına şərait yaratsın. Həmçinin, mülkiyyət hüququnu təmin
etsin ki, xarici və yerli investorlar bu tipli layihələrə maliyyə yatırmaqda
maraqlı olsunlar. Bu tipli layihələrə sahib çıxmaq, maliyyə ayırmaq müzakirə
mövzusu deyil. Müzakirə mövzusu özəl sektorda olan investorların bu istiqamətə
maraqlı olmamasıdır”.
"Yerli
bazarlar üçün bu tip layihələr rentabelli deyil”
Oyun
qurucusunun sözlərinə görə, sırf yerli bazar üçün hansısa oyun hazırlamaq bu
gün o qədər də effektli olmaz: "Azərbaycan istifadəçisi oyunlara pul xərcləmir.
Azərbaycan istifadəçisinə göstərilən reklamların qiyməti çox aşağı olur. Ona
görə də, yerli bazar üçün oyun hazırlamaq heç də maraqlı olmur. Azərbaycan
istifadəçisinin oyunlara xərclədiyi ortalama məbləği Rusiya ilə müqayisə etsək,
10 dəfə aşağıdır. Rusiyada isə Amerika ilə müqayisədə 10 dəfə azdır. Ümumilikdə
götürsək, Amerika və Avropa ölkələri ilə müqayisədə, Azərbaycanda istifadəçinin
xərclədiyi ortalama məbləğ 100 dəfə aşağıdır. İstifadəçi sayına görə də Azərbaycan
çox balaca bazardır. Yerli bazarlar üçün bu tip layihələr rentabelli deyil. Ona
görə biz İT sahəsində reallaşdırmaq istədiyimiz bütün layihələrin qlobal
olmasına diqqət edirik. Yerli bazarda sadəcə, şirkəti qurub, kadrları inkişaf
etdirə bilərik. Amma onun üçün bizə ya dövlətdən, ya da özəl investorlardan dəstək
lazımdır”.
"Satışlardan
qazanmırıq”
"AzDimension”
şirkəti ölkədə oyun istehsalı ilə məşğul olur. İndiyə qədər "İşgal Altında:
Şuşa”, "İşğal Altında: Ağdam”, "İşgal Altında: Qisas”, "İki İgid” oyunları
istifadəyə verilib. Şirkət 5 ildir yaransa da, hələ ki ancaq sifarişlərdən gəlir
əldə edirlər, oyun satışından yox. Şirkətin rəhbəri Fərid Haqverdiyev deyir ki,
Azərbaycanda oyun sektoru hələ indi inkişaf etməyə başlayıb: "Qrupumuz 2010-cu
ildə yaradılıb. Şirkət olaraq isə 2012-ci ildə fəaliyyətə başlamışıq. Hazırda
komandamız 5 nəfərdən ibarətdir. Azərbaycanda bu işi bilən adamların sayı da
azdır. Ümumiyyətlə, Azərbaycan oyun sektoru hələ indi inkişaf etməyə başlayıb.
Bizim bütün oyunlarımız pulsuzdur, amma buna baxmayaraq, gələcəkdə gəlir
qazanmağı planlaşdırırıq. Biz birinci oyunumuzu öz vəsaitimizlə düzəltmişik,
amma başqa layihələrə Gənclər və İdman Nazirliyi tərəfindən dəstək olunub. Biz
oyunları onların sifarişi ilə düzəldirik. Gəlirimiz hələ ki, sifarişlərdən
olur, satışlardan qazanmırıq”.
"Xarici
investorlar daha çox maraq göstərirlər”
Yüksək Texnologiyalar Parkının (YTP) aparıcı mütəxəssisi
Ayan Kərimova bizimlə
söhbətində bildirdi ki, YTP-də kompüter oyunları ilə bağlı layihələri olan gənclərə
dəstək göstərilir: "Bizim İnkubasiya Mərkəzimizdə hələ ki kompüter oyunları
hazırlayan bir komanda fəaliyyət göstərir. Bu "Omarov's Game Studio”dur. Onlar "Bakutel-2016” sərgisində də öz işlərini
nümayiş etdirdilər və maraqla qarşılandı. Biz bu cür komandalar və layihələr
üçün münbit şərait yaradırıq. Həftənin 7 günü 24 saat ərzində onları, işləyə
biləcəkləri ofislə, internet xidməti ilə, iş görüşləri, tədbirlər keçirmək üçün
məkanla təmin edirik. Həm biznes dəstəyi veririk, həm də mütəmadi şəkildə müxtəlif
tədbirlər keçiririk. O tədbirlərə investorları, müxtəlif mütəxəssisləri dəvət
edirik. Bütün bunlar imkan verir ki, bizim startapçılarımız yeni əlaqələr
qursun, təcrübə mübadiləsi aparsın. Eyni zamanda, onları investisiya yönümlü tədbirlərə,
müsabiqələrdə iştiraka yönləndiririk. Bu istiqamətdə bir çox uğurlu nəticələr də
əldə etmişik”.
A.Kərimova qeyd etdi ki, kompüter oyunları ilə
bağlı layihələrə xarici investorlar daha çox maraq göstərirlər.
"Niyə bu
sektorda bizim ölkənin də payı olmasın?”
Azərbaycan İnternet Forumunun prezidentiOsman
Gündüz deyir ki, bu
sahəyə marağın olmaması onlayn biznes, rəqəmsal sahibkarlıq mühitinin bizdə nə
dərəcədə inkişaf etdiyini göstərir: "İşlər elə gətirib ki, tarixən bizdə ənənəvi
biznes sahələrinə üstünlük verilib. Biznesə maraq göstərənlər mağaza açıblar, kənd
təsərrüfatı ilə məşğul olublar və s. Rəqəmsal sahibkarlıq geniş bir sahədir.
Bunun içərisindəki bölmələrdən biri də "oyun biznesi”dir. Azərbaycanda indi
hansısa sahibkara, yaxud fərdi şəxsə "oyun yaradacağam, bunu satıb pul qazanacağam”
desəniz, bildirəcəklər ki, ondansa, həmin məbləğə hardasa mağaza açmaq, torpaq
almaq, yaxud hansısa ənənəvi bizneslə məşğul olmağı daha məqsədəuyğun hesab
edirlər. Bizim sahibkarlar üçün bu, qəliz bir sahədir. Amma dünyanın
statistikasına baxsaq, görərik ki, daha böyük pullar onlayn sahədədir. Niyə bu
sektorda bizim ölkənin də payı olmasın?”.
"Keçid dövrü
üçün dövlətin üzərinə böyük yük düşür”
O.Gündüzün
sözlərinə görə, ölkəmizdə bu sahənin inkişaf etməsi üçün dünyadakı oturuşmuş təcrübədən
istifadə etmək lazımdır: "Söhbət ilk növbədə, rəqəmsal sahibkarlıq mühitinin yaranmasından
gedir. Sahibkarlar arasında bu istiqamətə investisiya qoyanlar yoxdur. Bunun da
səbəbi var. Onları inandırmaq lazımdır, beynəlxalq təcrübədən xəbərdar
olmalıdırlar və s. Amma reallıq odur ki, bu yoxdur. Halbuki, xaricdə bu cür fərdi
sahibkarlara angellər – "biznes mələklər” deyirlər. Bizdə "biznes mələklər”
ancaq oflayn dünyadadır, rəqəmsala pul buraxmırlar. Belə olan halda, dövlət
burada müəyyən iş görməlidir. Münbit şərait yaratmalı, investorların risklərini
sığortalamalı, maarifləndirici işlər görməlidir. Böyük məbləğdə dövlət özü də
investisiya yatırımı edə bilər. Bu baxımdan müəyyən keçid dövrü üçün rəqəmsal
sahibkarlığın inkişafı ilə bağlı dövlətin üzərinə böyük yük düşdüyünü hesab
edirəm. Hazırda bununla bağlı müəyyən addımlar atılır, amma görüləcək işlər
daha çoxdur”.
O.Gündüz
sahibkarların bu istiqamətdə yatırımlar etməsi üçün həm də cəlbedici, normal
hüquqi mühit yaradılmasının vacib olduğunu bildirdi: "Risklərin sığortalanması,
güzəştli və uzunmüddətli şərtlər tətbiq oluna bilər. Dünya ölkələrinin təcrübəsinə
əsaslansaq, 3-5 il rəqəmsal sahibkarlıq sahəsini bütün vergilərdən azad edirlər.
Biznesi qururlar, pul qazanırlar, sonra vergi məsələsinə baxılır. İnkişaf etmiş
ölkələrdə yanaşma adətən, belə olur. Yaxud simvolik bir vergi alınır. Rəqəmsal
biznes vergi orqanlarının işini asanlaşdırmış olur. Belə ki, onların vergidən
yayınması mümkün deyil. Burada sahibkarın nə qədər qazandığını asanlıqla tutmaq
olur”.
Həm gəlirli,
həm riskli…
O.Gündüz
deyir ki, Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyinin tabeliyində
İnformasiya Texnologiyalarının İnkişafı Dövlət Fondu tərəfindən İT sahəsində
olan startaplara, layihələrə müəyyən qədər dəstək göstərilir. Amma böyük biznes
qurulmasından söhbət gedirsə, daha çox gəlir müzakirə mövzusudursa, bu zaman
ayrılan maliyyə də çox olmalıdır: "5-10 min manatla böyük biznesə doğru addım
atmaq olmur. Böyük yatırımlar və dövlətin böyük dəstəyi olmadan irəliləmək,
dünya bazarına çıxmaq çətin olur. Hökumət oyun biznesinə vəsait yatırıb böyük
pullar qazana bilər. Amma bizdə bu biznes sahəsində lazım olan qədər kadr
yoxdur. Bu kadrları necə yetişdirmək lazımdır? Burada artıq problemlər var. Gərək
xaricdən mütəxəssis çağırasan, ali təhsil müəssisələrində ixtisaslar açasan,
kadrları yetişdirəsən. Kadr yetişdirmək lazımdır”.
O.Gündüz
onu da bildirdi ki, bu iş gəlirli olduğu kimi, həm də risklidir: "Startap elədir
ki, burada risklər var. 100-dən 90-ı uğursuz olur. Amma yerdə qalan 10 faizin əldə
etdiyi gəlir qoyulan investisiyadan 100 dəfə çox olur. Bir milyon qoyulursa,
900 mini batır. 100 mindən gələn xeyir bir neçə milyon olur”.
"Oyun sektoru üçün lazım olan məbləğə sahib
investor yoxdur”.
Kompüter
oyunlarının satışı, online kompüter və mobil oyunlara ödəniş sistemi olanGamebuy.az layihəsinin həmtəsisçisi Seymur Haşımovun sözlərinə görə, Azərbaycanda
əsas yatırımlar oflayn bizneslərədir: "İndi demək olar ki, hər ailədə kompüter
var. Bu səbəbdən kompüter oyunlarına maraq kifayət qədər var. Dövlətin bu sahədə
ümumiyyətlə, dəstəyi yoxdur. İKT ilə bağlı qrant müsabiqələrdə ayrılan məbləğlər
oyun sektoru üçün olduqca azdır. Qlobal düşünsək, investorlar kifayət qədər
var. Lokal bazarı düşünsək, oyun sektoru üçün lazım olan məbləğə sahib investor
yoxdur. Təkcə oyun yox, digər İKT sektorları üçün də Azərbaycanda investor yoxdur.
Bizdə yatırımlar daha çox oflayn bizneslərədir”.
S.Haşımovun
sözlərinə görə, yerli investorların bu sahəyə cəlb olunması üçün onlar birinci
özlərindən başlamalıdır. Bu sahəyə yiyələnib, yeniliklərdən xəbərdar
olmalıdırlar.
S.Haşımov
bildirdi ki, Gamebuy.az kollektivi tərəfindən yaxın aylarda Azərbaycanda oyun
çempionatlarının təşkili olacaq və oyun mediası ilə əlaqədar verilişlər
hazırlanacaq. Bu mühitin inkişafı üçün bütün addımlar atılacaq.
Aygün Asimqızı