Bəstəkar ürəkli tarzən
Musiqi mədəniyyətimizin parlaq simalarından olan
tarzən Əhsən Dadaşovun anadan olmasının 95 illiyi tamam olur. Hər dəfə bu
bənzərsiz və böyük sənətkarı xatırlayarkən ilk olaraq yadıma 1976-cı ilin yazı,
daha dəqiq desəm may ayı düşür. Qəfildən elə bil şəhərə bir sükut düşdü.
Bakımızın hüsnündəki bu hüznün səbəbi həqiqətən çox acı bir xəbərlə bağlı idi.
O vaxt bircə televiziyamız var idi, qəzetlərin də sayı indiki kimi çox deyildi.
Heç kim bu itkini qəbul etmək istəmirdi. Əhsən Dadaşovun barmaqları qızıl idi, tarı
ürəyinin üstünə sıxanda ordan gələn musiqinin ahəngində minilliklərin nisgili
duyulurdu. Yanmış arzuların, puç olmuş niyyətlərin, Sibirin buzlu çöllərində
dondurulmuş ömürlərin fəryadı eşidilirdi. Bəlkə də Əhsən Dadaşov ilk tarzən idi
ki, o, tarı dilləndirəndə sözə ehtiyac olmurdu.
Tələbəlikdən dostluq etdiyim (Azərbaycanın əməkdar
artisti, muğam və xalq mahnılarımızın mahir ifaçısı) Yaqut Abdullayevanın
yanına getdim. İndiki Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin
tələbəsi idi. Çox üzgün görünürdü. Onun söylədiklərini indiyə qədər
unutmamışam. Canlı konsert olacaqmış, Yaqut xanımın da adını gənc ifaçı kimi
proqrama salıblar, amma deyiblər ki, mütləq Əhsən müəllimlə məşq etməlidir.
Məşqə gələnlərin çoxluğundan bu ünsiyyət baş tutmayıb. Naəlac qalıb Yaqutun
eləcə səhnəyə çıxmasına icazə veriblər. "Ahu kimi” mahnısını ifa edib.
Konsertdən sonra Əhsən Dadaşov gənc ifaçının yanına gəlib və onun alnından
öpərək deyib: "İndən belə sən mənim ansamblımın üzvü oldun”. Sadə bir addım və
münasibət deyil, bu, istedadı duymağı və dəyərləndirməyi bacaran ustad
sənətkarımızın böyüklüyü və müdrikliyi idi. Heyif ki, amansız ölüm Əhsən
Dadaşovun ömrünə 51 yaşında xitam verdi.
Təbiətən xeyirxah, həssas olan, həmişə insanlara -
xüsusi ilə də ehtiyacı olanlara qayğı və məhəbbətlə yanaşan Əhsən Dadaşov
həyatın təzadlarını yaşamış bir insan idi. Kiçik yaşlarında atası Mirzə
Əliabbas ötən əsrdə tüğyan edən repressiyanın qurbanı olmuşdu. Savadlı və
maarifpərvər bir ziyalı olan Mirzə Əliabasın ailəsi, qohumları, digər
soydaşlarımız kimi 1918-ci ildə erməni daşnaklarının Bakıda törətdiyi
qırğınlardan müsibətlər çəksələr də, xilas ola bilmişdilər, amma məşum 37-ci
ilin hədəfindən yayına bilmədilər.
Hələ ailəcə xoşbəxt yaşadıqları günlərdə
Əhsən qardaşı Mürsəllə ( Xalq artisti Murad Dadaşovun babası-F.X.) birlikdə
Abşeron bağlarında bir ağacın altında tar tapmışdılar. Bəlkə də "oxuma tar”ın hökmünə məruz qalmış bu musiqi
aləti qardaşları çox mütəəssir etdi. Növbə ilə onu "çalmağa” başlayıblar. Ata
uşaqlarının marağına laqeyd qalmayaraq böyük oğlunu bir tarzənin yanına aparıb.
O da bir-iki gün uşaqla məşğul olandan sonra qətiyyətlə deyib ki, bu uşaqdan
tar çalan olmayacaq. Sonra da ailənin qapısını qara qüvvələr döyüb. 1937-ci
ildə Mirzə Mənsur həbs edilib, evin əşyaları dağıdılıb, kitablarını aparıblar,
yerdə qalanları yandırılıb. Bu talan və vəhşəti gözləri ilə görən Əhsənin 12-13
yaşı var idi. Ailə ağır və zillətli günlər yaşayıb. Bu çətin illərdə Əhsənin
fikri qovğalardan salamat çıxararaq
gizlətdiyi tara həyat vermək olub. Xatirələrində yazırdı: "…Bakıdakı 22
saylı orta məktəbin səkkizinci sinfində oxuyurdum. 1938-ci il idi. Təsadüfən
yolum bir saylı Azərbaycan Dövlət Musiqi Texnikumunun qarşısından düşdü. Gözüm
texnikumun divarına vurulmuş qəbul elanına sataşdı. Elanda tar sinfinə də qəbul
vardı… Sənədlərimi ora vermək eşqinə düşdüm. "Əslində ana oğlunu həkim görmək
istəyirdi. Sonra bu arzunu Əhsənin bacısı gerçəkləşdirəcək. Tapılan tarın hökmü
onu görkəmli musiqiçilərlə görüşdürüb. Unudulmaz bəstəkarımız Səid Rüstəmovdan,
musiqiçilər Mənsur Mənsurovdan, Ənvər Mənsurovdan dərs alır. Beləliklə, sehrinə
düşdüyü tarın ahənginə yeni ruh gətirir.
Ailənin dolanışığı ağır idi. Buna görə
də Əhsən işləmək istəyir, amma harada, necə? Müşkülə düşmüşdü. Bu yerdə onun
köməyinə Səid Rüstəmov gəlir. 16 yaşında ikən onu rəhbərlik etdiyi xalq çalğı
alətləri orkestrinə işə götürür. Hətta bu məsələyə narazı olanlar da tapılır.
"Bu uşağın heç pasportu da yoxdur…”- deyə söz də atıblar. Səid Rüstəmovun
qətiyyəti gəncin həyatına çıraq tutub: "…Əhsən hələ vətəndaşlıq pasportu
almayıb, amma ifaçılıq pasportunu çoxdan alıb…” Çox keçmir ki, Əhsən Dadaşov
kollektivin əsas yaradıcı simalarından birinə çevrilir.
Yaxşı ki, ondan yadigar qalan lent
yazılarında biz "Şur” "Rast”, "Orta Mahur”, "”Zabul –Segah”, "Humayun”,
"Bayatı- Şiraz”, "Cahargah” və s. muğamlara qulaq asa bilirik. Hələ texnikumda
oxuduğu illərdə dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyli Əhsən Dadaşovun tarda ifa etdiyi "Şur”a valehliyini
belə ifadə etmişdi:
-
Adın
nədir?
-
Əhsən.
-
Əhsən
sənə, Əhsən!
Demək olar ki, bu alqış bütün ömrü boyu onunla idi.
Tar ifaçılığında möhürünü vuran Əhsən Dadaşovu həmkarlarından fərqləndirən bir cəhət
var. Bütün tarzənlərin çalğısında mütləq sözə ehtiyac duyulur ki, tarın
səsindəki mənalar açılsın. Amma Əhsənin tarı sinəsindən qopan haray və
nisgilləri elə dəqiq və təsirli çatdırır ki…
Bir çox alətlərdə - kamançada, udda, sazda…
məharətlə ifa edən Əhsən Dadaşov Azərbaycan musiqisinin inkişafında, zənginləşməsində çox böyük xidmətlər göstərib.
Orta təhsili musiqi ilə bağlı olsa da, ali məktəbi tamamilə fərqli sahə üzrə
oxumuşdu. Bakı Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsini bitirmişdi. Bu
da ona imkan vermişdi ki, Şərq ədəbiyyatını, mənəviyyatını, musiqisini
dərindən bilsin. Bu səbəbdən də qədim
musiqi alətlərimizin tədqiqində, təqdimində böyük əməyi vardı. Bu baxımdan udu
ilk dəfə orkestrə gətirən, ona növbəti həyatı verən, bu sahədə yeni ifaçılar
yetişdirən məhz Əhsən Dadaşov olub. Ona həm də "bəstəkar ürəkli tarzən” də
deyirdilər. Müəllifi olduğu təsniflər, rənglər, musiqilər o qədər gözəl, munis
və orijinaldır ki… Amma təbiətən sadə və təvazökar olduğundan heç vaxt "bu
əsər, bu rəng mənimdir” deməzdı. Sağlığında unudulmaz xanəndəmiz İslam Rzayev
birtəhər onu razı salaraq mahnı hazırlamışdı: "Bİri sənsən, biri mən”. Sözləri
də Xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənindir. Mahnıya qulaq asan Bəxtiyar müəllim
heyrətini belə dilə gətirmişdi: "Musiqiyə qulaq asdım və dəli oldum. Musiqinin
özü mənim şerimi elə açıq və həzin pıçıldayırdı ki… Allah insaf versin, Əhsənə,
o, adi bəstəkar deyil, möcüzədir…”
Bir çox ifaçıların yetişməsində Əhsən Dadaşovun
əvəzsiz xidmətləri var. Həmişə kiməsə kömək etməyə can atardı. Müğənniyə
oxumağı, musiqiçiyə çalmağı öyrədərdi. O, Rəşid Behbudovun ansamblında dünyanı
gəzmişdi. Sonra da özünün rəhbəri olduğu Xal çalğı alətləri ansamblı ilə onu
dinləyənləri heyrətə gətirmişdi. Kimləri müşayiət etməmişdi: Zülfü Adıgözəlov,
Xan Şuşinski, Fatma Mehrəliyeva, Rübabə Muradova, Sara Qədimova, Şövkət
Ələkbərova, Hacıbaba Hüseynov, Gülağa Məmmədov, Elmira Rəhimova və onlarla
digər sənətkarlarımızı. Unudulmaz Qədir Rüstəmovu ilk dəfə kəşf edən, səhnəyə
çıxardan məhz Əhsən Dadaşov olub. "Mən ömrüm boyu Əhsən Dadaşova minnətdaram”
sözlərini Qədir Rüstəmov elə-belə, xoş gəlsin deyə etiraf etməmişdi ki… İTV-də layihə rəhbəri olduğum "Yadigarlar”ın
növbəti sayını məhz Əhsən Dadaşova həsr etdik. Çəkilişə hazırlaşan vaxt bir
fakt məni riqqətə gətirdi. Qədir Rüstəmovun ifasında "Sona bülbüllər”ə qulaq
asan Əhsən Dadaşov göz yaşlarını saxlaya bilməyərək qəhərli səslə deyib: "Səsə
bax!” Bir musiqiçi də kinayə ilə deyib ki, axı səs görünmür, biz onu necə
görək? Əhsən müəllim də dərhal onun cavabını verib: "səsi adı gözlə görmək
mümkün deyil, gərək ürəyin ola və onun gözüylə görəsən”. Ümumiyyətlə, Əhsən
Dadaşovun qənaəti belə idi ki, hər bir sənətin və sənətkarın mayasında ürək
olmalıdır. Yoxsa, hansısa sənət nümunəsindən və uğurdan danışmaq əbəsdir.
Xalq artisti Şəfiqə Eyvazova söyləyir: "Mən özümü onun
mənəvi övladı sayıram. Rəhbərlik etdiyi ansamblda çalmışam. Əhsən Dadaşov həqiqətən böyük pedaqoq idi.
Ondan çox şey öyrənmişəm. İlk dəfə xarici ölkəyə də onun kollektivi ilə birgə
getmişəm. Dəfələrlə Əhsən müəllimin necə məhəbbətlə qarşılandığının, alqışlandığının
şahidiyəm. Heyif ki, az yaşadı, bir də ailəsinə sitəm vuran quruluşun
dağıldığını, müstəqilliyimizi görmədi…”
Bəstəkar Hacı Xanməmmədovun Şərqdə tar ilə simfonik
orkestr üçün yazdığı ilk konserti Əhsən Dadaşova ithaf etmişdi. Xoşbəxtlikdən bu
əsərin ilk ifaçısı da elə Əhsən Dadaşovun özü oldu. 1960-cı ildə Bəstəkar
Fikrət Əmirovun təşəbbüsü ilə ana televiziyamızın nəzdində yaradılan Xalq çalğı
alətləri ansamblının ilk rəhbəri Əhsən Dadaşov oldu. Ömrünün sonuna kimi də bu
vəzifəni ləyaqətlə yerinə yetirdi. İndi "Xatirə” xalq çalğı alətləri ansamblı kimi Əhsən
Dadaşovun adını daşıyır. Bu unudulmaz sənətkarın adı ilə bağlı ölkəmizdə
müxtəlif tədbirlər, müsabiqələr keçirilir. Bu yazıda bir insana da minnətdarlığımı
bildirmək istəyərdim. Əməkdar incəsənət xadimi Arif Əsədullayev uzun illər
Əhsən Dadaşovla bir ansamblda çalışıb. Söyləyir ki, Əhsən Dadaşovun yazdığı
musiqi əsərləri bəstəkar və musiqiçilərimiz üçün çox qiymətli istinad
mənbəyidir. Bu səbəbdən də Arif müəllim Əhsən Dadaşovun bəstələdiyi muğam
rənglərini nota salmaqla onları əbədiləşdirmiş və öz ustadına məhəbbət və
ehtiramını ifadə etmişdir. Bu həm də bir vətəndaşlıq missiyasıdır ki, nümunə
götürməyə dəyər. Unutmayaq ki, bizi də unutmasınlar.
Atasının yolunu ləyaqətlə davam etdirən Xanım
Məhərrəmova söyləyir ki, 43 ildir ki, atam dünyasını dəyişib. Yetirmələri onu
heç vaxt unutmurlar. Bu illər ərzində şəxsən bizimlə elə ünsiyyət qurublar ki,
mən elə bilirəm, onlar mənim ən doğmalarımdır. Xeyrimiz də, şərimiz də bir
yerdə olur.
Əhsən Dadaşovun ən böyük arzularından biri idi ki,
tarımızı bütün dünya tanısın. Xarici ölkələrə gedəndə elə sevinərmiş ki, tarın
möcüzəsini əcnəbilərə çatdıracaq. Ruhun şad olsun, ustad, indi Azərbaycan
muğamları da, tarımız da YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni İrs Siyahısına daxil
edilib. Bu o deməkdir ki, bizim milli musiqimizin atributları dünyada həm tanınır, həm də yad əllərdən,
niyyətlərdən mühafizə edilir.
…Yenə də tarının səsi gəldi. Səni yaşadan ürəklərə,
səslərə ümid və əbədilik gətirən 95 illiyin mübarək olsun, bioqrafiyasında 51 yaşlı qalan Əhsən Dadaşov!
Flora XƏLİLZADƏ,
Əməkdar
jurnalist