Baydenin Cənubi Qafqaz siyasəti necə olacaq?

 
 
Donalda Trampın Co Baydenlə əvəzlənməsinin, tək ABŞ daxilində deyil, xarici siyasətdə də köklü dəyişikliklərə səbəb olacağı şübhəsizdir. Bu siyasət ABŞ-ın yaxın qonşularından tutmuş ən ucqar yerlərə kimi təsirsiz ötüşməyəcək. Yeni administrasiya son dörd ildə Birləşmiş Ştatların sürətlə düşən qlobal mövqelərinə qarşı mübarizə aparacaq. Co Baydenin siyasi keçmişini və onun son bəyanatlarını nəzərə alsaq, ABŞ-ın xarici siyasəti əsas etibarilə qlobal liderliyə, beynəlxalq nizamın müdafiəsinə əsaslanacaq. Geosiyasi səviyyədə başlıca əhəmiyyət kəsb edən məsələ Avrasiyada qüvvələr balansına əməl edilməsi olacaq. Bu  da o deməkdir ki, 2017-ci il Milli təhlükəsizlik və 2018-ci il Milli müdafiə üzrə strategiyalar Vaşinqtonun xarici siyasətində əsas prioritet olacaq. Daha çox diqqət Çin, İran və Rusiya kimi dövlətlərlə rəqabət üzərində qurulacaq. Bu həm də o deməkdir ki, Tramp administrasiyasından fərqli olaraq Baydenin dövründə Amerikanın dünya boyu hərbi ittifaqlarda, o cümlədən NATO-da rolu və tərəfdaşlığı artacaq. NATO-nu "köhnəlmiş təşkilat” adlandıran Trampdan fərqli olaraq Bayden vəziyyəti nizamlamağa, Alyansın dünya işlərində rolunu qeyd etməyə çalışacaq. NATO-ya dəstək o demək olacaq ki, Rusiyanı Şərqi Avropada (ola bilsin Cənubi Qafqazda da) qarşısını almaq üçün daha çox alətlər ortaya çıxacaq. Belə bir mövqe Baydenin Rusiyaya qarşı sərt mövqe tutacağına işarədir. O, Rusiyanı birbaşa "düşmən” və "təhlükə” adlandırır. 2020-ci ilin əvvəlində Bayden "Foreign Affairs” jurnalında yazırdı ki, Rusiya aqressiyasının qarşısını almaq üçün Alyansın hərbi potensialını yüksək səviyyədə qoruyub saxlamaq, eləcə də, qeyri-ənənəvi təhlükələrə - silahlı korrupsiya, dezinformasiya və kibermənimsəmə hallarına qarşı hazır olmaq gərəkdir.
 
Beləliklə, NATO-ya dəstək məsələsində də Bayden Trampdan fərqlənəcək. Yeni administrasiya əvvəlki hakimiyyətin transatlantik əlaqələrini yaxşılaşdırmağa çalışacaq.
Xatırladaq ki, Birləşmiş Ştatların Cənubi Qafqazda aktivliyi ötən əsrin 90-cı illərindən start götürüb. İndi isə məsələ ondadır ki, görəsən ABŞ qüvvələr balansını, son bir neçə ildə işləyib hazırladığı siyasətinə yenidən baxılması aspektində həyata keçirə biləcəkmi? Düzdür, ümumi geosiyasi kontekst Cənubi Qafqaz üçün o qədər də əlverişli olmaya bilər. Çünki, ABŞ Yaxın Şərq və Əfqanıstanda hərbi iştirakını ixtisar edir. Son illərdə daha çox ölkə daxilinə diqqət ayırır.
Bəs yeni administrasiyanın Cənubu Qafqazla bağlı siyasətində nələr gözlənilir? Regionun geosiyasi landşaftında radikal dəyişikliklər olacaqmı? Bayden regionda kimi dost dövlət seçəcək? Bəllidir ki, Bayden keçmişdə ermənipərəst mövqedən çıxış edib və 90-cı illərdə Azərbaycana qarşı bədnam 907-ci düzəlişin  açıq müəlliflərindən biri olub və erməni lobbisi ilə açıq əlaqələri var. Trampa gəldikdə, onun Azərbaycanla çox sıx əlaqələri var idi və o, Bakının əhəmiyyətini anlayırdı. Lakin Bayden prezident olandan sonra "ermənilərin mövqeyini dəstəkləyəcək” demək də düz deyil. Digər prezidentlər kimi Amerikanın milli və təhlükəsizlik maraqlarından çıxış etmək məcburiyyətindədir. Azərbaycan ABŞ-ın milli təhlükəsizlik maraqları olan dairədə ciddi dəstək verib. ABŞ da Azərbaycanın enerji layihələrini dəstəkləyib. Ona görə də, bu istiqamətlərdə ikitərəfli əməkdaşlıq çox uğurla həyata keçirilib.
 
Türkiyənin ayrılması ABŞ üçün qəbuledilməzdir
 
O ki qaldı Ermənistana, əvvəlki hakimiyyətlər dövründə də ABŞ Ermənistanda aktiv idi. Təsadüfi deyil ki, Yerevandakı səfirliyinin əməkdaşları 2 min nəfərdən çoxdur. Müqayisə üçün bildirək ki, dünyada ən çox amerikalı diplomat İraqdakı səfirlikdə cəmləşib. Sonrakı yerdə Ermənistan gəlir. Bundan əlavə, Ermənistanda ABŞ biolaboratoriyaları mövcuddur və onlar dəfələrlə Yerevanla Moskva arasında gərginlik yaradıb. Lakin Azərbaycanın Qarabağda zəfər müharibəsinin nəticələri köklü şəkildə vəziyyəti Rusiyanın xeyrinə dəyişib.  Düzdür, Ermənistanda inqilab zamanı ABŞ fəal iştirak etdi və bunun nəticəsi kimi rusiyayönümlü iqtidar devrildi. İndi Ermənistanda ABŞ-a daha yaxın siyasi qüvvələr hakimiyyətdədir. Lakin hakimiyyətdə olan baş nazir Nikol Paşinyanın mövqeyi laxlayır. İndi Rusiya bu ölkədə az qala xilaskar kimi qəbul edilir. Bu səbəbdən də ABŞ Ermənistana o qədər də diqqət ayırmayacaq. Bundan əlavə, Ermənistanda Rusiyanın hərbi bazası var və NATO üzvü Türkiyə ilə sərhədini rus əsgərləri qoruyur. Bu səbəbdən də onun üçün vəziyyət bu qədər qəlizdir.
 
Daha çox Gürcüstan narahatlıq keçirir
 
O ki qaldı Gürcüstana, sözsüz ki, ABŞ əsas diqqətini bu ölkəyə ayıracaq. Gürcüstana fəal şəkildə NATO-ya can atan ölkə kimi baxılır ki, bu da ABŞ üçün çox əlverişlidir. 2009-cu ilin yanvarında iki ölkə arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyası imzalanıb. Tbilisi Moskvanın rəqibi kimi qəbul edilir və Abxaziya, Cənubi Osetiya ilə bağlı vəziyyət bu iki bölgənin milli müqəddəratını təyinetmə prizmasından deyil, bir növ Rusiyanın ərazi genişləndirilməsinin bir hissəsi kimi nəzərdən keçirilir. Eks-prezident Mixail Saakaşvili son müsahibəsində bildirib ki, Baydenin ABŞ prezidenti seçilməsi bölgədə regional siyasətə yenidən baxmağa imkan verəcək.
Gürcüstan sözün əsl mənasında qərbyöbümlü dövlət kimi Amerikanın diqqət mərkəzində olacaq. Lakin bunun üçün əsas məsələ ikitərəfli əlaqələrin yenidən qurulması olacaq. Vaşinqtona Gürcüstan və bütövlükdə Cənubi Qafqazda aktiv iştirakını bərpa etmək üçün vaxt gərək olacaq. Bundan əlavə, Çinin iqtisadi və hərbi inkişafı da bundan sonra Ağ evin diqqətini cəlb edəcək. Bunun ardınca Çin və ABŞ arasında rəqabətin artacağını gözləmək mümkündür. Amerikalı siyasətçilərin diqqəti artacaq və milli resurslar Hind-Çin regionuna yönələcək. Lakin məsələ ondadır ki, regionda daha çox Gürcüstan narahatlıq keçirir. Ehtiyat edir ki, uzunmüddətli perspektivdə Tbilisinin NATO-ya üzvlüyə can atması məsələsində ABŞ xarici siyasətinin dəyişməsi çətinliklər yarada bilər. Adətən, Tbilisinin milli təhlükəsizlik məsələsində ABŞ-dan asılılığı pik həddə olub. 1990-cı illərdə Amerika siyasətinin imperativlərindən biri Gürcüstanda dəyişən hökumətlərə dəstək olub. Onun geosiyasi vəziyyətindən enerji və nəqliyyat dəhlizlərində istifadə edilirdi. Gürcü dəhlizinin effektivliyi həm də daha irimiqyaslı prizmada nəzərdən keçirilir. Söhbət Transxəzər dəhlizdən gedir. Vəziyyət yaxşılaşacağı təqdirdə layihə geosiyasi reallığa çevrilə, türkmən qazı Avropaya düşə bilər.
Bütün bunlara rəğmən, Cənubi Qafqazda ABŞ Gürcüstanı demək olar ki, tam şəkildə Rusiyadan qoparıb. Gürcüstanda ABŞ hərbi bazasının qurulması məsələsi gündəmdədir. Gürcüstan NATO-ya üzv olmağa can atır. Yaxın illərdə bütün bunlar baş verə bilər.
 
Azər NURİYEV