Batalyonun azərbaycanlı qızı - Fotolar
«Həyatım
enişli-yoxuşlu, keşməkeşli keçib. Amma çətinliklərdən çıxmağı bacarmışam.
Mübarizələr məni möhkəmləndirib”. Oddan-alovdan keçən həyat yolunu gözləri yol
çəkə-çəkə vərəqləyir. Hərdən doluxsunur, hərdən qürurunu ifadə edən sevinc
üzünü işıqlandırır. Yaddaşından heç vaxt silinməyən xatirələri var.
Danışdıqları kinolardakı kimi olsa da, əslində həqiqətdir.
95
yaşını qeyd edən müharibə və əmək veteranı Fatma Səttarova "Mən xoşbəxt
insanam” deyir. Gerçəkdən fəxr olunası ömür yolu var. Ölkəmizin birinci xanımı
Mehriban Əliyevanın «Analar anası»,
Rusiya prezidenti Vladimir Putinin "Mənim azərbaycanlı anam” deyə əzizlədiyi
Fatma xanım "Kaspi"nin "Həyat söhbəti”nə hekayətini danışır.
İtkilər, təhlükə, ölüm qorxusu
- Fatma xanım, siz gənclərə örnək olan həyat
yaşamısınız. Böyük Vətən müharibəsinin od-alovundan keçən və bu gün barmaqla
sayılacaq qədər sayı olan veteranlardan birisiniz. Xüsusən qadın olmağınız həyat
hekayətinizlə bağlı daha böyük maraq doğurur.
- Ailənin
yeganə qızı idim. 1937-ci ildə Bakıdakı Tibb Texnikumuna daxil oldum.
Texnikumda hərbi kafedramız vardı. Məktəbi qurtaranda bizə diplomla bərabər
kiçik leytenant rütbəsi və hərbi bilet verdilər. 1941-ci ilin yanvar ayında ailə
həyatı qurdum. Evliliyimizdən 5 ay keçəndən sonra müharibə başladı. Müharibə hər
kəs kimi mənim də gələcəyə dair planlarımı alt-üst etdi. Bizə verilən hərbi
biletin arxasında «Əgər müharibə başlayarsa ikinci gün hərbi komissarlığa getməlisiniz»
sözləri yazılmışdı. Mən də həyat yoldaşımla birlikdə hərbi komissarlığa gəlib
könüllü olaraq cəbhəyə getmək istədiyimizi bildirdik. Həyat yoldaşım
Maşınqayırma zavodunun direktoru idi. O
zaman üçün zavod öz profilini dəyişib, hərbi təyinatlı silah-sursat istehsalına
keçməli idi. Ona görə də yoldaşım burada qaldı, mən isə cəbhəyə yollandım.
- Döyüş yolunuz haralardan keçdi? Yəqin ki, həmin
günlərlə bağlı dəhşətli xatirələr sizi heç zaman tərk etmir.
-
Sentyabrın əvvəlində əsgər və zabitləri, o cümlədən tibb işçilərini eşelonlarla
yola saldılar. Moskva ətrafındakı döyüşlərə gəlib çıxdıq. O döyüşlər mənim həyatımın ən ağrılı günləri
olub. Briqadada 2 tibb bacısı və 3 sanitar var idi. Ətrafımızda bombalar
partlayır, insanlar ölür, yaralanırdı. Biz isə hər vəziyyətdə ayıqlığımızı
saxlamalı və onlara yardım etməli idik. Hər an ölümlə üz-üzə qalsaq da,
ehtiyacı olan hər kəsə kömək etməyə tələsirdik. Gənc qızlar və oğlanlar üçün
çox çətin idi - müharibə, qan, yaralılar, ağrıdan qıvrılan insanlar, itkilər, təhlükə,
ölüm qorxusu… Rostov ərazisində güclü atışma olmuşdu. Biz oradan yaralıları
çıxarıb, ilk tibbi yardım göstərməyə çalışır, onlara vaqonlarda qulluq edirdik.
Bir dəfə bir az aralıda bir əsgərin ağır yaralandığını gördük. O çox qan
itirmişdi. Mən onun ayağındakı, rəfiqəm isə başındakı yaralarını sarıdıq. Elə
bu an yanımızda mərmi partladı. Yanımdakı şəfqət bacısı gözlərimin önündə can
verdi. Mən isə ayağımdan ağır yaralandım. İndiyə qədər də çəlikdə gəzirəm.
Yaralandıqdan sonra azca özümə gələndə dəhşətli uğultunun içərisindən bir səs
eşitdim. Ağır yaralı əsgərin köməyə çağırdığını eşitdim. Sürünüb ona çatdım, səngərdə
idi. Elə o anda üstümüzdən tanklar keçməyə başladı. Qorxudan dilim tutulmuşdu.
Gecəni səngərdə qaldıq, yalnız səhər bizi və digər yaralıları hospitallara
apardılar. Mənə bir həftəlik məzuniyyət vermək istəsələr də, imtina etdim.
Çünki o vaxt dincəlmək haqqında fikirləşə bilməzdim. Özümü gərəkli saymaq mənə
ruh yüksəkliyi verirdi. Yaşca böyük əsgərlər məni «qızım» deyə çağırırdılar. Bəziləri
hətta, «batalyonun azərbaycanlı qızı» deyirdilər.Moskvaətrafı
döyüşlər zamanı yaranan Panfilovun ordusu almanları Moskva ətrafından qovub
çıxartdı. Ordu döyüşə-döyüşə Leninqrada gəlib çatdı. Almanlar Leninqradı
mühasirəyə almışdılar. Biz Ladoqa gölü ilə hərəkət edib şəhərə daxil olduq.
Başımızın üzərində alman təyyarələri uçur, hər tərəfi bombalayırdılar. Dəhşətli
günlər idi. Əsgərlər təkcə bombardmandan deyil, həm də acından ölürdülər. 50
qram qara çörək və jımıx yeyərək birtəhər davam gətirirdik. Mən 4 ay yarım
Leninqradda qaldım. Artıq aclıqdan halım qalmamışdı. 20 yaşım var idi. Çiynimdəki
sanitar çantası çəkimdən ağır idi. Ordunun səyi nəticəsində Ladoqa gölü
açılandan sonra biz yaralıları balaca gəmilərlə Leninqraddan çıxarmağa
başladıq. Özümüz də mühasirədən çıxdıq. Məni Stalinqrad cəbhəsinə göndərdilər.
Ordu həmin cəbhədən Berlinə qədər hücuma keçdik. Mən isə Macarıstana çata
bildim və orada xəstələndim. Məni ordudan tərxis etdilər. Şəfqət bacısı kimi
Bakıdan cəbhəyə gedəndə 7 qız idik. Ancaq onlardan 5-i həlak oldu, yalnız
ikimiz qayıda bildik. Yaralıları eşelonlara doldurdular və 1945-ci ilin
fevralında onları Bakıdakı hospitallara gətirdik. O zaman Bakıdakı bütün məktəblər
hospital kimi fəaliyyət göstərirdi.
Müharibədən sonrakı həyat
- Müharibədən qayıdandan sonra harada çalışdınız?
- Müharibədən qayıdanda xeyli zəifləmişdim. Çəkim 38 kiloqram idi.
Arıq, yorğun və zəif idim. Cəbhədə 42 ölçüdə çəkmə geyinirdim. Balaca ayaqlarım
üçün bu əsil işgəncə idi. Amma cəbhədən qayıdandan sonra artıq sərbəst idim.
Şkafdan həyat yoldaşımın toydan sonra mənə hədiyyə etdiyi məxməri paltarımı və
xoşuma gələn ayaqqabılarımı geyindim. Uzun müddət sonra ilk dəfə həyat
yoldaşımla qol-qola şəhəri gəzməyə çıxdıq. Müharibədən sonra yeni həyata
başladım. Dekabr ayında isə oğlum dünyaya gəldi. Sonuncu - 4-cü övladım dünyaya
gələndə 28 yaşım vardı. Mircəfər Bağırov bizi dəvət etdi. Onun göstərişi ilə
bizi ali məktəblərə imtahansız qəbul etdilər və müəyyən vəzifələr verildi. Mən
Azərbaycan Dövlət Universitetinin iqtisadiyyat, o cümlədən Q.V.Plexanov adına universitetin
filialında ticarətin idarə edilməsi fakültəsində qiyabi təhsil aldım. Bizə güzəşt
edir, bəzən heç imtahan da götürmürdülər. Həm işləyir, həm də oxuyurduq. Mən
ictimai iaşəyə rəhbərlik edirdim. O vaxt rayon komitəsi, partiya komitəsi, xalq
nəzarəti və s. orqanlar rəhbər işçiləri incidirdilər. İşimizə ciddi nəzarət
vardı, məsuliyyət də yüksək idi.Həyat
yoldaşım tez rəhmətə getdi. 4 uşaqla tək qaldım. Onların təlim-tərbiyəsi, təhsili
ilə tək məşğul oldum. Onlarla həmçinin dost oldum. Övladlarım böyüyüb ali məktəblərə
daxil oldular. Həyatımı onların tərbiyəsinə, böyüyüb ailə qurmalarına həsr elədim.
- Siz çətin vəziyyətdən necə çıxdınız? Hər halda
ailə başçısı olmadan dörd uşaqla qalmaq bir qadın üçün asan deyildi?
- Heç kəsim
yox idi. Vaxtilə evin tək övladı olmuşdum – nə bacım, nə qardaşım var idi. Ona
görə də bütün çətinlikləri tək qarşılamalı idim. Ailəvi dostlarım çox idi.
Onların hamısı zəhmətkeş insanlar idilər. Həyat yoldaşım Məmməd Səttarov son dərəcə
qayğıkeş, səmimi insan idi. Onunla 25 il xoşbəxt həyat sürdüm. O mənə, mən də
ona həmişə güvənib yaşadıq. Onun ölümündən sonra övladlarımı boya-başa
çatdırmaq üçün çox mübarizə apardım. Həyatın daşlı-kəsəkli yollarını keçdim. Yaşadığım
əziyyətləri sözlə ifadə etməyə çətinlik çəkirəm. Bütün həyatım boyu tək güvəncim
Tanrı olub.Böyük
oğlum Xarici Dillər Universitetini, ortancıl və kiçik oğlum Neft-Kimya İnstitutunu bitirdilər.
Ortancıl oğlum doktorluq işini müdafiə etdi. 35 il həmin institutun kafedra
müdiri kimi çalışdı. Akademikdir. Hazırda Amerikada yaşayır. Qızım isə Xalq Təsərrüfatı
İnstitutunu bitirdi. 4 övladım, 11 nəvəm, 21 nəticəm var. Hamısı ali təhsillidir.
Böyük oğlumun 70 yaşı var. İndi də mənimlə məsləhətləşir. Mən öz bəxtimdən,
taleyimdən çox razıyam.
Döyüşə hazıram
- Bu yaxınlarda Moskva ətrafı döyüşlərin 75 illiyi
qeyd edildi. Siz də həmin döyüşlərin iştirakçısı kimi Moskvada keçirilən tədbirə
dəvət almışdınız. Döyüş yoldaşlarınızdan sağ qalanlar varmı?
- Moskvaya
tez-tez dəvət alıram. Tədbirlərdə Rusiya prezidenti Vladimir Putin mənimlə «Mənim
azərbaycanlı anam» deyərək görüşür. Dekabrın 4-dən 7-ə qədər mən Moskvaətrafı
döyüşlərə həsr olunan tədbirdə iştirak etdim. Moskva şəhərinin meri bizi qəbul
etdi. Keçmiş ittifaq respublikalarının həmin döyüşlərdə iştirak edən bütün
veteranları tədbirdə iştirak edirdilər. Azərbaycandan isə təkcə mən həmin tədbirdə
iştirak edirdim. Bizim batalyondan olan veteranlardan biri məni tanıdı. Xeyli
söhbət etdik, cəbhə günlərini xatırladıq.
- 95 yaş... maşallah uzun ömürdür, həm də şərəfli.
Özünüzü necə hiss edirsiniz?
- Dövlətimin
mənə göstərdiyi qayğıdan çox razıyam. Prezident İlham Əliyev mənə ev, avtomobil
hədiyyə edib. Ölkənin birinci xanımı Mehriban Əliyeva ilə tez-tez görüşürəm.
Ölkə başçısı ilə görüşəndə hesabatlarımı verirəm. Bu günlərdə yubileyimlə bağlı
Müharibə, Əmək və Silahlı Qüvvələr Veteranları Təşkilatında keçirilən tədbirdə
prezidentin köməkçisi Əli Həsənov Prezidentin Fəxri Fərmanını mənə təqdim etdi.
Təşkilatın Nərimanov rayon İcra Hakimiyyəti ilə birlikdə yubileyimlə bağlı
keçirdiyi tədbirində sədr müavini, polkovnik Cəlil Xəlilov veteranlar adından xoş
sözlərini söylədi. Rusiyanın Azərbaycandakı səfirliyi də bu yaxınlarda
yubileyimi qeyd edəcək.İnsana daha
nə lazımdır? Yaşadığım ömrə, keçdiyim həyat yoluna baxıb qürur duyuram. Lazım gələrsə
Qarabağ torpaqlarının azad olunması üçün də döyüşməyə hazıram. Gənclərimizə də
tövsiyəm odur ki, Vətəni sevsinlər, onun uğrunda döyüşə, torpaqlarımızı azad
etməyə hər an hazır olsunlar.
Təranə Məhərrəmova