Banklar kredit faizlərini aşağı salmalıdır
İyulun 1-dən etibarən milli valyutada olan
qorunan əmanətlər üzrə illik faiz dərəcəsinin yuxarı həddi 10%, xarici
valyutada isə 2,5% müəyyən edilib. Belə ki, Əmanətlərin Sığortalanması
Fondundan verilən məlumata görə, qorunan əmanətlər üzrə illik faiz dərəcəsinin
yuxarı həddi milli valyutada 15%, xarici valyutada isə 3% təşkil edir və bu
qaydaya uyğun qorunan əmanət statusunda olan depozitlərin sığortası əmanət
müqaviləsinin müddəti bitənədək qüvvədə qalır. Həmçinin, iyulun 1-dən
Əmanətlərin Sığortalanması Fonduna üzv olan banklarda milli valyutada 10%-dən,
xarici valyutada 2,5%-dən yuxarı illik faiz dərəcəsi ilə əmanət
yerləşdirilərsə, bu əmanətlər ƏSF tərəfindən sığorta olunmur və onlara görə
kompensasiya ödənilmir.
Məsələ
ilə bağlı iqtisadçı-alim Vüqar Bayramovşərh verib. O bildirib ki, bu, milli valyutada qorunan
əmanətlərin faiz dərəcəsinin 33 faiz azaldılması deməkdir: "Artıq bu gündən
sonra banklarda yerləşdiriləcək milli valyutada yalnız 10 faiz və daha aşağı divident
hesablanan əmanətlər qorunacaq. Qorunan əmanət faizlərinin yuxarı həddinin
azaldılması birbaşa banklarda depozitlər üzrə dividentlərin son 1 ildə aşağı
düşməsi ilə bağlıdır. Hazırda aparıcı banklar manat üzrə əmanətlərə 7 faiz
divident təklif edirlər. Fondun son qərarından sonra bir sıra vacib məqamların
bölüşdürülməsinə ehtiyac var. Əvvəla, əmanət faizləri azalsa da, hələ də kredit
faizləri yüksək olaraq qalır. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, kredit qoyuluşları
12 milyard 861 milyon, əhalinin əmanətləri isə 8 milyard 622 milyon manatdır.
Bu o deməkdir ki, əmanətlər kredit portfelinin 67 faizi təşkil edir. Sadə
müqayisə aparsaq, banklar kredit kimi təklif etdikləri hər 100 manatın 67
manatını vətəndaşın özündən alıb sonra yüksək faizlə digər vətəndaşımıza
verirlər. Sistem əhəmiyyətli banklarda manat ilə depozitlərə 7 faiz təklif
olunsa da, kredit faizləri 29 faizədək yüksəlir. Deməli, bank bir vətəndaşdan 7
faizlə əmanət cəlb edib, onun üzərinə 22 faiz əlavə edərək digər vətəndaşımıza
kredit kimi təklif edir. Əmanətlərin qorunan faizləri azaldıqdan sonra kredit
faizlərinin aşağı salınması istiqamətdə fəaliyyətinin genişləndirilməsinə və ən
əsası, bank sektorunda rəqabətin gücləndirilməsinə ehtiyac var. Digər tərəfdən,
fondun qərarına əsasən, bu gündən etibarən banklarda yerləşdirilən və 10-dan
çox faiz təklif edən əmanətlər qorunmur. Yəni, əgər vətəndaşımız 11 faizlə
bankda kredit yerləşdirsə və o bank müflis olsa, o zaman onun depoziti qorunmuş
hesab edilməyəcək. Buna görə də vətəndaşlarımız əmanət yerləşdirən zaman bu
halı nəzərə alsalar, yaxşı olar. Həmçinin qorunan əmanətlər üzrə yuxarı həddin
10 faizədək azaldılmasına baxmayaraq, əvvəlki dövrdə 10 faizdən çox, 15 faizdən
az olan milli valyutadada əmanətlər müqavilə müddətində qorunmuş hesab
olunacaq. Məsələn, vətəndaşımız ötən ay bankda 1 illik 14 faizlə milli
valyutada əmanət yerləşdirib və bu gündən qorunan əmanətlər üzrə yuxarı hədd 10
faizədək azaldılıb. Buna baxmayaraq, həmin əmanət qorunmuş hesab olunur”.
İqtisadçı
bildirib ki, əvvəlki dövrdə milli valyutada 10 faizdən çox qorunan əmanət
yerləşdirən vətəndaşımız müqavilə bitən zaman yeni müqavilə bağladıqda, qorunan
əmanət seçməsi vacibdir: "Belə ki, müddət bitəndən sonra müqavilənin əvvəlki şərtləri
uzanırsa, o zaman o əmanət qorunmayan əmanətə çevrilir. Məsələn, ötən ay 14
faizlə milli valyutada əmanət yerləşdirən vətəndaşımız 2020-ci ilin iyun ayında
müqaviləni yeniləyən zaman o dövrdəki qorunan əmanət faizlərini nəzərə
almalıdır ki, vəsaiti sığortalansın. Əvvəlki banklar, xüsusən də "Dəmirbank”
müflis olan zaman müqavilə müddəti avtomatik uzadılan bir sıra sığortalanan
əmanətlərin qorunmayan əmanətə çevrilməsi praktikası var. Qorunan əmanətlərin
yuxarı həddinin 10 faiz olması 12 faizlik depozitdə 10 faizin sığortalanması
anlamına gəlmir. Bütövlükdə, bu gündən etibarən bankda yerləşdirilən və 10
faizdən çox divident təklif edən heç bir milli valyutada olan əmanət
sığortalanmayacaq. Bu baxımdan, vətəndaşlarımızın öz vəsaitlərini qorunan
depozit kimi yerləşdirməsi daha məqsədəuyğundur”.
Maliyyə bazarları üzrə ekspertCəfər İbrahimli"Kaspi”yə açıqlamasında
bildirdi ki, əslində bu qərar bir qədər gecikib:
"Banklar bir illik 10 faizdən yuxarı əmanət qəbul etmir. Yəni, rəsmi rəqəmlərdə
15 faiz göstərilməsi reallığı ifadə etmir. Ümumilikdə götürdükdə, faizlərin
aşağı düşməsinin əmanətlərin həcminə ciddi təsir edəcəyini gözləmək olmaz.
Çünki əhali öz vəsaitini 9-10 faizlə banklara yerləşdirir. Burada söhbət
manatla olan əmanətlərdən gedir. Bu mənada, Əmanət Fondunun faiz dərəcəsini 10
faizə endirməsi əmanətlərin azalacağı demək deyil. Çünki bazarın reallığı xeyli
müddət idi ki, belə idi. Yeni qərarla, sadəcə bu reallıq təsdiq edilir.
Azərbaycanda bankçılıq sektorunda faizlər 8-15 arasında dəyişir. Hazırda
ölkənin maliyyə vəziyyətini və digər parametrləri nəzərə alsaq və 10 il əvvəlki
dövrlə müqayisə etsək, bu rəqəm bir qədər aşağı olmalıdır. Çünki pul kütləsi
kifayət qədərdir. Həmçinin iqtisadiyyatımız dayanıqlıdır, ümumdaxili məhsulun
həcmi artır. Ölkədəki işsizlik səviyyəsi aşağı düşür. Ona görə də faizlər bir
qədər də aşağı düşməlidir. Mərkəzi Bankın uçot dərəcəsi və bazarın reallığı
aspektindən məsələyə yanaşsaq, hazırkı rəqəm pis göstərici deyil. Amma bu bir
qədər də aşağı endirilə bilər”.
İqtisadçı-ekspert Fikrət Yusifov deyir ki, faiz dərəcəsinin aşağı salınması Mərkəzi Bankın son
dövrlərdə apardığı siyasətə uyğun gəlir: "Mərkəzi Bank artıq bir neçə dəfə uçot
dərəcəsini aşağı salıb. Bu isə o deməkdir ki, bu məsələyə yenidən baxmaq
zərurəti yaranıb. Əmanətlərin faiz dərəcəsinin aşağı salınması qərarı ilə kreditlərin
verilməsi ilə bağlı sahədə irəliləyiş əldə etmək olar. Çünki devalvasiyadan
sonra bu sahə üzrə müəyyən problemlər yarandı. İndi bank kreditləri üzrə faiz
dərəcələri aşağı düşəcək. Əgər bank əmanətləri aşağı faizlə cəlb edirsə,
deməli, kreditlər də aşağı faizlə verilməlidir. Ümumilikdə götürdükdə, bu, bank
sektorunda müsbət tendensiya kimi qiymətləndirilə bilər. Əslində 10 faiz pis
göstərici deyil. Amma bu o demək deyil ki, faiz dərəcəsinin aşağı salınması
sözügedən sahədə ciddi dəyişikliyə səbəb olacaq. Yəni, ciddi hansı azalma və
artımların olacağını gözləmək düzgün deyil. Dünya ölkələrində əmanətə görə faiz
dərəcələri çox aşağıdır. Bu mənada, bizdə 10 faizi məqbul hesab etmək olar”.
Şəbnəm