Azərbaycanın qocalmış əhaliyə malik ölkələr sırasına keçəcəyi gözlənilir
Ruslan Quliyev: "Ölkədə sağlamlıq turizm
istiqamətlərini, məhsullarını və xidmətlərini bütün səyahətçilər üçün əlçatan
etmək vacibdir”
İnsanların
sağlamlığı, əhalinin yaşlanma prosesi,
texnoloji dünyanın yenilikləri ilə bərabər zərərli təsirləri hazırda
aktual problemlərdəndir. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, sağlamlığın düzgün
formulu bütün zərərli proseslərin qarşısını almağa qadirdir.Azərbaycan Sağlamlıq
və Termal Turizminə Dəstək Assosiasiyasının prezidenti Ruslan Quliyevləsöhbətimiz bu mövzudadır.
- Ruslan müəllim, hazırkı dünyada
texnologiyaların inkişafı, qloballaşma, iqlim dəyişiklikləri və s. səbəblər
insanların sağlamlığına mənfi təsir edir. Bu cür təsirlərin qarşısını necə
almaq olar?
- İnsanın
sağlamlığı onun canlı orqanizm kimi ən vacib həyati xüsusiyyətlərindən biri
olmaqla, həmçinin, mənəvi mədəniyyətinin ifadəsi, həyat tərzinin
göstəricisidir. Eyni zamanda, insanın öz sağlamlığına davamlı bir dəyər kimi
davranması üçün mənəvi ehtiyac yaradan dövlətin sosial və iqtisadi siyasətidir.
Görkəmli tibb alimlərinin fikrincə, "sağlamlıq bütün millətin həyatı üçün
sosial-bioloji bir təməldir. Yaradıcı əməyin enerji təminatı, sağlam nəslin
dünyaya gəlməsi, sağlam genofondun təmin edilməsi, yaradıcılıq və mənəviyyat
əsasında həyat - bütün bunlar, yalnız sağlamlıq əsasında təmin oluna bilər.
Bəli, bu gün bütün dünyada, urbanizasiya prosesləri ilə müşahidə olunan
elmi-texniki tərəqqinin sürətlə inkişaf etməsi, insanların sağlamlığına həm
müsbət, həm də mənfi təsir edir. Bu prosesin mənfi nəticələrindən biri, insan
orqanizminin funksional imkanlarının azalmasıdır ki, bu da onun həyatını təmin
edən ən vacib sistemlərin fəaliyyətinin pisləşməsinə gətirib çıxarır. Həmçinin,
əhalinin xəstəliklərə yoluxma hallarının artması, yeni, qorxulu xəstəliklərin
yaranması qeyd olunur. Məsələn, dünyanı təhdid altında saxlayan COVİD-19
pandemiyası ilə əlaqədar olaraq son dövrdə əhali arasında çaşqınlıq, insan
orqanizmində stress, fiziki və zehni yorğunluğun artması müşahidə olunmaqdadır.
Qocalmış əhaliyə malik ölkələr
sırasında
- İnsanın həyat tərzi onun
sağlamlığında nə qədər rol oynayır?
- Ümumdünya
Səhiyyə Təşkilatının (ÜST) araşdırmalarına əsasən, əhalinin sağlamlıq durumu
səviyyəsi əsas olaraq dörd faktordan - həyat tərzi, genetik, ekoloji faktorlar
və milli səviyyədə səhiyyə sisteminin fəaliyyətindən asılıdır. Əhalinin
sağlamlığı üçün bu amillərin əhəmiyyəti, əlbəttə ki, müxtəlifdir. ÜST-ün
məlumatlarına görə, bu amillər içərisində
həyat tərzinin "çəkisi” daha yüksəkdir (50-55 %). Qloballaşma sayəsində
və onun təsiri altında genetik amillərin payı 15-20, ətraf mühit amillərinin
təsiri isə 20-25 % təşkil edir. Əhalinin sağlamlığına ən az təsir göstərən amil
milli səviyyədə səhiyyə sisteminin fəaliyyətidir (10-15%). Bu faktor təbii ki,
ölkələr üzrə dəyişir. Bu amillərin
içərisində demoqrafik amilləri -
əhalinin qocalması prosesi və uşaqların
azalması, təbii artımın aşağı düşməsi, miqrasiya prosesləri, urbanizasiya
prosesinin sürətli inkişafı, şəhər həyat tərzinin geniş yayılması, qadınların
ictimai istehsala cəlb olunması, əhalinin mədəni-məişət və s. tələbatının
kəskin şəkildə artması, gec evlənmə, boşanma hallarının artması və uşağın
böyüməsi üçün zəruri olan ümumi "xərcin” artması və s.də nəzərdən
qaçırmaq olmaz. BMT ekspertlərinin təsnifatına görə, ölkə əhalisi arasında 65
və yuxarı yaşda olanların xüsusi çəkisi 4 % -dən aşağı olduqda əhali cavan, 4%
dən 7% ə qədər olduqda - qocalma ərəfəsində olan, 7% və daha yüksək olduqda isə
qocalmış hesab olunur. Demoqrafik dəyişikliklər təqaüd yaşında olan əhalinin
əmək qabiliyyətli əhaliyə nisbətində də özünü büruzə verəcəkdir.
- Avropa ölkələri əhalinin sürətlə
qocalmasını qeyd edirlər. Bizdə vəziyyət necədir?
- Hazırda
Azərbaycan əhalisi qocalma ərəfəsində olan ölkələrdəndir. 2015-ci ildə 65 və
yuxarı yaşda olanların xüsusi çəkisi 5,6 % təşkil edir. Lakin yaxın illərdə
Azərbaycanın da qocalmış əhaliyə malik ölkələr sırasına keçəcəyi gözlənilir.
2020-ci ildə bu göstərici 7,35 % olub, 2050-ci ildə 16,9% -ə yüksələcəyi
proqnozlaşdırılır. Qocalar evində yaşayan yaşlı insanlar həssas təbəqəyə aid
olan əhali qrupuna daxildir. Son vaxtlar biz pandemiya üzündən həddən artıq
yüklənmiş sosial xidmət təminatçıları tərəfindən göstərilə bilən minimal
qayğının əhatəsində və çox vaxt ətrafında sevdikləri belə olmadan dünyasını
dəyişən insanların ürək ağrıdan hekayələrini eşitməkdəyik. Eyni zamanda, bu
ağır günlərdə bir çox yaşlı insan laqeydlik, yoxsulluq və sosial kənarlaşma
şəraitində yaşamağa məcburdur. Yəqin ki, bundan daha da məyusedicisi əksər
hallarda onlara qarşı lazımsız bir yükə çevrilmələri ilə bağlı mənfi və
həqiqətdən uzaq olan stereotip münasibətin təzahürü olardı. Hazırda Avropa
ölkələrinin əhalisi sürətlə qocaldığından - artıq hər dörd nəfərdən birinin
yaşı 60 və daha çoxdur. Oradakı cəmiyyətlər yaşlanan insanların sağlam olması
və öz icmaları daxilində fəal həyat tərzi keçirə bilmələri istiqamətində səylər
göstərir. Ümid edirəm ki, bu böhran və onun gətirdiyi fəsadlar cəmiyyətlərin
yaşlı insanlara qarşı mövqeyində və davranışlarında olan mənfi halların aradan
qaldırılmasında dönüş nöqtəsi olacaq. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Əhali
Fondu pandemiya zamanı hökumətlər və vətəndaş cəmiyyətindəki tərəfdaşları ilə
yaşlı insanlara dəstək olmaq üçün çalışır və bu, həm yaşlıların hüquqlarının
qorunmasına, həm də onların yaşadıqları cəmiyyətlərə inkluzivliyinin təmin
olunmasına dəstək olur.
12 aya paylanmış turizm növü
- Sağlamlığı şərtləndirən amillərdən
biri şübhəsiz ki, sağlamlıq-müalicə
turizminə bütün yaş təbəqələri üzrə vaxtaşırı müraciət olunmasıdır. İnsanlar
ümumən turizmin bu növündən necə yararlanır?
- Müasir
dünyada sağlam həyat tərzinin insan üçün yüksək əhəmiyyətli olmasını dərk etmək
meyli müşahidə olunur. Sağlamlığa qayğı, həyat aktivliyinin artması müasir
dəyərlər sisteminin ayrılmaz hissəsidir. Mənəvi zənginləşmə ilə bərabər, yaxşı
fiziki formaya malik olmaq istəyən insanların sayı artmaqdadır. İşə
götürənlərin də, öz işçilərinin sağlamlığına münasibəti dəyişib - onlar fiziki
cəhətdən sağlam olan işçi qüvvəsində maraqlıdırlar.Ümumdünya
Turizm Təşkilatının (UNWTO) məlumatına
görə, müalicə və reabilitasiya - ən əhəmiyyətli turist motivasiyasıdır. Belə
ki, UNWTO -nun 2016-cı ildə dərc olunmuş hesabatına görə, 2015-ci ildə
beynəlxalq turistlərin yarıdan çox (53% və ya 632 mln. nəfəri) istirahət və
digər əyləncə məqsədləri ilə səyahət ediblər. Səyahətlərin 14% işgüzar turizm
və biznes-səyahətlərinin payına düşür, turistlərin 27%-i digər səbəblərdən,
məsələn dostları və ya qohumları ilə görüşmək, dini səfərlər, ziyarət, eləcə də
müalicə-sağlamlıq məqsədi ilə səyahətə çıxıblar. Səyahət edən turistlərin
6%-nin səfər məqsədi göstərilməyib.Bu mənada,
demək olar ki, müalicəvi turizm qlobal miqyas alır və onun bazarı aktiv
formalaşma mərhələsindədir.Məlumat üçün
onu da qeyd etmək lazımdır ki, II Qlobal
Sağlamlıq Turizmi Forumunda "Qlobal sağlıq turizmi Amman” deklorasiyası qəbul
olunub. Deklorasiyada Sağlamlıq
Turizminin 8 əsas istiqaməti (alt seqmenti) müəyyən edilib:
1) tibbi
turizm,
2) dental
turizm (diş)
3) spa
turizmi
4) kulinariya
turizmi (sağlam qida, slow food konsepsiyası)
5) idman
turizmi
6) 3-cü yaş
qrupu turizmi -Assisted residential turizm
7) velnes
turizm
8) əlçatan
sosial turizm
Həmçinin, Bakıda keçirilən 3-cü Qlobal
Səhiyyə Forumu Sağlamlıq turizmin "Hər kəs üçün həyat tərzi seçimi” elan edərək
Qlobal Sağlamlıq Turizm Şurasının fəaliyyətlərini inkişaf etdirmək və
canlandırmaq məqsədiylə öhdəliklər müəyyən edib. Bütün bu çağırışlar onu deməyə
əsas verir ki, sağlamlıq məsələsi bir günün və ya bir ayın işi deyil. Məhz bu
amil 12 aya paylanmış sağlamlıq turizmini inkişaf etdirməyi və yaşlılar
turizminin inkişafına metodoloji və konseptual
yanaşmanı qaçılmaz edir.
3-cü yaş qrupu turizmi
-
Yaşlılar turizmi üçün bizdə hansı turizm məhsulları mövcuddur və hansı
marşurutlar müəyyənləşib?
- Yaşlılar turizmi
hal-hazırda ən aktual turizm istiqamətlərindəndir. Eyni zamanda, qeyd
edilməlidir ki, müxtəlif ölkələr - məsələn, Skandinaviya ölkələri, Avropa
ölkələri yaşlı nəslin istirahəti üçün müəyyən addımlar atır. Biz bunu
"3-cü yaş qrupu turizmi” adlandırmışıq.
Yaşı 65 üzərində olan təbəqə üçün müxtəlif ölkələrdə sosial paketlər nəzərdə
tutulur. Həmin vətəndaşların ölkə daxilində və xaricdə istirahətlərini təşkil
edirlər. Bizim də hədəfimiz ondan ibarətdir ki, orta və yaşlı nəslin sağlamlığı
ilə bağlı Naftalan, İstisu, Qalaaltı və s. istiqamətlərdə istirahət etmələri
üçün paketlər, turizm marşrutları təşkil olunsun. Eyni zamanda, daxili turizmdə
yaşlı təbəqə üçün marşrutların yeni bir istiqamət kimi işlənməsi vacibdir. Biz
də düşünürük ki, klassik dəyərlərə sadiq qalaraq, innovativ yanaşmalarla yeni
markalaşma siyasətinin həyata keçirilməsinə çalışaq. Ümumiyyətlə, hesab
edirik ki, hər bir turizm növündə nəsillərarası bölgüyə imkan vermək olmaz.
Bunların hamısı paralel məhsullar və eyni bazara xitab edir. Azərbaycanda
sosial sağlamlıq turizmi təsissatlarının yaradılması həm yerli insanların reabilitasiya
və müalicəsinə, həm də sözügedən ölkələrdən təqaüdçülərin cəlb olunması ilə
hökumətlərarası sazişlər əsasında həyata keçirilə bilər. Bu da təbii ki,
valyuta gətirən fəaliyyət sahəsi kimi təşviq edilərək, əlavə dəyər yarada
bilər.Kurortlarda
istirahət edən və müalicə olunan turistlərin əsas hissəsi - fiziki cəhətdən
zəif və xəstə insanlardır. Onların arasında yaşlıların xüsusi çəkisi yüksəkdir.
Buna görə də, kurortların əksəriyyəti yüksək komfort və rahatlığı ilə seçilir.
Müalicə, ümumi müddəti 10 - 30 gün təşkil edən müəyyən prosedurların
aparılmasını nəzərdə tutur. Buna görə də, sanator-kurort müalicəsi əsasında
həyata keçirilən turist səyahətləri digər turist səyahətlərindən daha
uzunmüddətlidir. Sanator-kurort müalicəsinə, orada qalmaq xərclərindən əlavə,
müalicə prosedurlarının dəyəri də daxildir. Yüksək komfortluluq səviyyəsi ilə
birgə, bu ödəmələr sağlamlıq-müalicə turizmini qiymət baxımından daha da bahalı
edir.BMT-nin Əhali Fondunun yaşlılarla bağlı
məhz pandemiya riskinin minimuma endirilməsi ilə əlaqədar 4 əsas prioritet istiqamətini - COVID-19-la mübarizədə
yaşlı insanların müdafiəsi ilə bağlı tədbirləri prioritetləşdirmək; Yaşlı insanların
fikrini dinləmək; İctimai fikirdə və
təcrübədə yaşa görəayrı-seçkilik fenomeni ilə mübarizə və Qanunverici
və hüquqi çərçivələrə yaşlanma prizmasından yenidən baxış istiqamətlərini qeyd
etmək istərdim.Ənənələri daha da dərinləşdirmək üçün
"Qlobal sağlamlıq hamı üçün” və "Turizm hamı üçün” hərəkatını və
fəaliyyətlərini genişləndirməyə böyük ehtiyac duyulur.
Əlillər, yaşlılar, azyaşlı uşaqları olan ailələr də daxil olmaqla ən
geniş auditoriyaya uyğun mühit, məkan və xidmətlər infrastrukturu (sağlamlıq
turizmi klasterləri ) yaratmaq labüd və
zəruridir.Buna
görə də Azərbaycan sağlamlıq turizm istiqamətlərini, məhsullarını və
xidmətlərini bütün səyahətçilər üçün əlçatan etmək və bütün dünyada əlçatan
turizmi təbliğ edən cəmiyyətlərlə işbirliyi halında olmaq vacibdir.
- Əlçatan (sosial, yaşlılar) turizmin
hansı üstünlükləri var?
-
Demoqrafik yaşlanmanın sürətlə artması ilə tələb təklifi üstələyir. Bu da yeni
bazar tələbi meydana gətirir. Bu yanaşmada əsas kriteriyalardan biri artan
qlobal rəqabət də nəzərə alınmaqla, yaşlıların cəmiyyətdə bərabər iştirak
hüquqlarına səyahət və turizm təminatçıları tərəfindən hörmət edilməlidir.Məsələn,
Avropa turizm sənayesi təchizatçılarının yalnız 9% -i "əlçatan” təkliflərə
malikdir. Avropadakı 3 milyondan çox turizm şirkəti əlçatanlıq bazarına adekvat
xidmət göstərməyə hazır deyil. 2021-ci ilədək proqnozlaşdırılan tələbi ödəmək
üçün əlavə 1,2 milyon müəssisənin əlçatan xidmətlər göstərməsi lazımdır.ÜST-ə
görə dünyada təxminən 1 milyard əlil var (dünya əhalisinin 15%). ÜST və Dünya
Bankı (2011) qocalma və əlillik arasında sıx əlaqə olduğunu qeyd edir. Çox vaxt
"əlil” hesab oluna bilməyən yaşlı insanlar (65 yaşdan yuxarı) gündəlik
fəaliyyət göstərməkdə oxşar çətinliklərlə üzləşirlər.Yaşlılar
əlçatan turizm bazarının 65% -ni təşkil edir. Bu, böyük və böyüyən potensial bazardır.Avropada
hər 5 nəfərdən biri 60 yaşdan yuxarıdır. Onlar səyahət etmək, həyatdan zövq
almaq və sağlam qalmaq istəyirlər. Avropalı yaşlılar ildə 6 - 7 dəfə səyahət
edirlər. Yaşlı əhali sayəsində səyahət etmək qabiliyyəti və xüsusi ehtiyacları olan insanların sayı
artır. Əlçatan bir mühit, nəqliyyat və xidmətlər tələbini artırmaq turizm
sektoruna böyük fayda gətirə bilər.Azərbaycan
reallığında da bu seqmentin inkişaf etdirilməsinin böyük maddi və mənəvi dəyəri
vardır.
Təranə
Məhərrəmova