Azərbaycanın qeyri-neft məhsulları Avropa Birliyi bazarlarına çıxma imkanına malikdir
Qeyri-neft sektorunda
inkişafa və artıma nail olmaq, eləcə də ixracı dəstəkləmək məqsədilə dövlət
tərəfindən bir sıra ciddi addımlar atılır. Sözsüz ki, bu addımlar getdikcə daha geniş arealı
əhatə edir. Ümumiyyətlə, ölkənin postneft dövrünə gözlənildiyindən daha tez
daxil olması səbəbindən iqtisadiyyatın yeni ixrac imkanlarının araşdırılması və
bu sahədə mövcud potensialdan tam istifadə edilməsi gündəmə gəlib. Bu məqsədlə
"Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqi və ixrac
missiyalarının təşkili, azexport.az internet portalının yaradılması, həmçinin ölkənin
xaricdəki səfirlik və konsulluqlarında ticarət nümayəndəliklərinin təsis və
təyin edilməsi irimiqyaslı əhəmiyyətli tədbirlərdəndir. Doğrudur, Azərbaycanın
çox böyük ixrac potensialı var. Lakin bu imkanları reallaşdırmaq lazımdır.
Çünki bu və ya digər sahədə istehsal imkanlarının yaradılması işləri məsələnin
hələ birinci şərtidir. Az bir müddət ərzində ixracı yüksəltmək mümkün olan iş deyil.
Bu mənada rəqabətədavamlı
qeyri-neft ixrac məhsullarının istehsalı üçün vacib amillər və bu məsələdə
keyfiyyət infrastrukturunun rolu araşdırılmalı və tətbiq edilməlidir. Bəs bunun
üçün Azərbaycandakı mövcud şərait necədir?
Mövzunun ölkəmiz üçün aktuallığını nəzərə alıb bir
neçə ekspertə müraciət etdik. Onlarla bir neçə vacib element ətrafında müzakirə
apardıq.
Müasir
texnologiya, marketinq və kooperasiya əsas şərtlərdəndir
Milli
Məclisin deputatı, İqtisadi siyasət, sənaye və sahibkarlıq komitəsinin üzvü
Tahir Mirkişili bildirdi ki, rəqabətədavamlı qeyri-neft ixrac
məhsullarının istehsalı üçün tələb olunan əsas amillər istehsalda müasir
texnologiyaların tətbiqi, innovasiyalardan maksimum istifadə, dərin marketinq
təhlili ilə bazarın tələbatının, eləcə də həcminin dəqiq müəyyən olunması,
xammala sabit çıxış, nəqliyyat infrastrukturunun və kooperasiya əlaqələrinin
mövcudluğudur. Onun sözlərinə görə, hər bir ölkə məhz yuxarıda göstərilən
amillərə nisbətdə rəqabət üstünlüyünə sahib məhsulları istehsal edərək, ixrac
etməyə çalışır: "Azərbaycan da bir çox amillər üzrə rəqabət üstünlüyünə
malikdir. Əlavə olaraq, yüksək dövlət dəstəyi mövcuddur. Ölkədə düşünülmüş, dərin
iqtisadi islahatların getməsi və ixrac sahələrinə dəstəyin artırılması yaxın
gələcəkdə bu sahədə böyük irəliləyişlərin olmasını şərtləndirəcək”.
Keyfiyyətli
məhsul istehsal edilərsə, dünya bazarlarına çıxış asanlaşar
İqtisadçı
ekspert Vüqar Bayramov isə qeyd etdi ki, qeyri-neft sektorunda əsas
rəqabət ilk növbədə beynəlxalq standartlara uyğun məhsullar üzərində olmalıdır.
Bunun üçün keyfiyyət standartlarının tətbiq edilməsi çox vacibdir: "Məhz bu kontekstdə
rəqabət qabiliyyəti olan məhsulların istehsalına nail olmaq mümkün olacaq. Bununla
yanaşı, keyfiyyət standartlarının beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılmasına
ehtiyac var. Beynəlxalq standartların uyğunlaşması Azərbaycanda rəqabət
qabiliyyətli məhsulların istehsal edilməsinə imkan verir. Rəqabətədavamlı məhsulların
istehsalı ənənəvi xarici bazarlarda yox, həm də yeni bazarlarda rəqabətin
aparılmasını nəzərdə tutur. Yeni bazarlarda rəqabətin aparılması ilə bağlı ən böyük
çətinliklər beynəlxalq keyfiyyət standartlarına uyğun məhsul istehsal edilməməyidir.
Bu da Avropa Birliyi bazarlarına çıxış imkanlarını məhdudlaşdırır. Bu, 500
milyon istehlakçısı olan bir birlikdir. Azərbaycan Avropa bazarında aqrar
məhsulların rəqabətinə malikdir. Bu istiqamətdə addımların atılmasına ciddi
zərurət var”.
V.Bayramovun sözlərinə
görə, dövlət tərəfindən məhsul istehsal edən sahibkarların da dəstəklənməsi
vacib amildir: "Rəqabət Məcəlləsinin qəbul edilməsi və rəqabətin
formalaşdırılması lazımdır. Qeyri-neft sektorunun inkişafı birmənalı şəkildə
rəqabət qabiliyyətinin artırılması və rəqabətli investisiya mühitinin
yaradılması nəticəsində mümkündür. Düşünürəm ki, Azərbaycan qeyri-neft
məhsullarının rəqabətini gücləndirmə və məhsullarının ənənəvi və yeni
bazarlarda rəqabət aparma imkanlarına malikdir. Amma məhsullar özəl sektor
tərəfindən ixrac olunduğu üçün burada konkret olaraq keyfiyyətə nəzarət
standartları müəyyənləşməlidir. İdxal olunan ərzaq məhsullarının keyfiyyəti ilə
bağlı nəzarət mexanizm laboratoriyası və digər standartların yoxlanılması
həyata keçirilir. İstehsal olunan ərzaq məhsullarının keyfiyyətinin artırılması
ilə bağlı Azərbaycan Respublikasının prezidentinin xüsusi fərmanı imzalandı.
Həmin sənəd əsasında yerli istehsal olunan məhsulların keyfiyyət standartının
artırılması növbəti dövrdə hökumətin əsas diqqətində olacaq. Lakin standartların
gözlənilməsi ilə bağlı çətinliklər var. Hələlik Azərbaycanda istehsal olunan
məhsulların keyfiyyət standartlarının beynəlxalq standartlara tam olaraq uyğun
olduğunu söyləmək də çətindir. Elə məhsullar var ki, onların keyfiyyət
standartları yüksəkdir, ancaq bütövlükdə, bu standartların tam olaraq yüksək
olduğunu demək hələ ki, çətindir”.
Yerli
bazarı idxal asılılığından qurtarmalıyıq ki, ixracı genişləndirək
"Bu mexanizmin təşkilinə kompleks
tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində nail olmaq lazımdır. Çünki ixrac
kifayət qədər mürəkkəb prosesdir. Bura istehsal, daxili bazarın ehtiyaclarının
ödənilməsi, keyfiyyət, kəmiyyət kimi məsələlər daxildir”. Bunları isə iqtisadçı Pərviz Heydərov dedi. Bildirdi ki, xarici bazarlarda iqtisadi durum,
müştərilərin alıcılıq qabiliyyəti, tələbatın dəyişməsi kimi amillər nəzərə
alınmalıdır: "Daxili bazar demişkən, ümumiyyətlə, bütün bu məsələlər haqda
mülahizələrim belədir: istehsal müəssisələrini yaradıb, sonra bazar haqda
düşünmürlər - bazarı nəzərə alıb, sonra istehsal sahələrini yaradırlar... Bunun
üçün isə marketinq deyilən bir sahə var. Hesab edirəm, Azərbaycanda qeyri-neft
sektorunu inkişaf etdirmək istəyiriksə, öncə marketinq sahəsinə diqqət yetirməlidir.
Təcili olaraq marketinq ixtisası üzrə mütəxəssislər yetişdirmək lazımdır. Bu,
məsələnin birinci tərəfidir. Digər tərəfdən, istənilən halda bazar amili mühüm
şərtdir. Bu mənada, ilk növbədə daxili bazarın qayğısına qalmaq lazımdır. Yerli
bazarı idxal məhsullarının asılılığından qurtarmalıyıq ki, ixracımızı
genişləndirə bilək. Elə məhsullar vardır ki, dünya bazarlarında onlara böyük
ehtiyac var. Ancaq, bunlar hamısı xammal məhsullarıdır. İnkişaf etmiş ölkələr
əsasən hansı növ emal məhsulları varsa və buna ehtiyac duyurlarsa, özləri
istehsal edirlər. Odur ki, emal məhsulları ilə bizim dünya bazarlarına
çıxmağımız nəinki yaxın, hətta orta perspektivdə də real hesab edilmir. Bunun
üçün gərək, yüksək rəqabətqabiliyyətli məhsullar istehsal edək. Bu isə asan iş
deyil. Əvvəla gərək yüksək texnologiya və mükəmməl kadr potensialı olsun. Tutaq
ki, texnologiyanı və sairəni müvafiq investisiya ilə təmin etdik, bəs, yüksək
ixtisaslı kadrları yetişdirmək və mütəxəssislər hazırlamaq?! Bu, bir günün,
ayın və yaxud ilin işidir?! Sözsüz ki, yox. İstənilən sahədə yüksək səviyyəli
kadr yetişdirmək azı 5-10 il vaxt tələb edir... Odur ki, ixracımız hələ ki,
sırf xammal məhsulları üzərində qurula bilər. Daxili bazarı isə bacardıqca öz
məhsullarımızla təmin etməliyik”.
Ekspertin dediyinə görə, bunun
üçün idxalı mütləq məhdudlaşdırmalıyıq. Əvvəla, buna inzibati yolla, yerli
istehsalı himayə etməklə nail olmaq lazımdır: "Demirəm ki, tələbatımızın 40-45
%-ni ödəyə bildiyimiz məhsulların da xaricdən idxalına qadağa qoyaq. Hansı
məhsul növü üzrə daxili tələbatı 75-80 %-dən çox ödəyə biliriksə, məhz bunların
kənardan gətirilməsinə məhdudiyyət qoymaq lazımdır. Ümumiyyətlə, nəzərə almaq
vacibdir ki, istənilən məhsul növü üzrə alıcı kütləsi əslində hər yerdə var.
Sadəcə, hər şey tədiyyə (alıcılıq) qabiliyyətinə bağlıdır. Ölkəmizin
vətəndaşları maddi cəhətdən imkan əldə etdikcə, təbii ki, daha çox keyfiyyətli
və geniş çeşiddə mallara tələbat nümayiş etdirəcəklər. Bu isə avtomatik olaraq,
istehsalı həm kəmiyyətcə, həm də keyfiyyətcə yüksəltməyi zərurətə çevirəcək.
Bu, elə bir prosesdir ki, sonda istər-istəməz rəqabətqabiliyyətli məhsul
istehsalı ilə nəticələnməlidir və nəticələnəcək. Artıq, bu mərhələdə ixrac da
reallığa çevriləcək və avtomatik genişlənəcək”.
941
milli standartın 41%-i beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılıb
Mövzu ilə bağlı Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent
üzrə Dövlət Komitəsinə də müraciət etdik. Qurumun mətbuat xidmətinin
rəhbəri Fazil Talıblı rəqabətədavamlı qeyri-neft ixrac məhsullarının istehsalı
üçün vacib amilləri sadaladı. Bildirdi ki, qeyri-neft sektorunun ölkənin təbii
resursları və iqtisadi amilləri nəzərə alınmaqla, dərindən tədqiq edilməsi,
onun potensialının obyektiv qiymətləndirilməsi zərurəti diqqəti cəlb edir. Bu proseslərdə
strateji vəzifələrdən biri də müasir
dövrdə Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının dərin təhlilinin
aparılması, adekvat meyarlar çərçivəsində bu sahənin imkanlarının
müəyyənləşdirilməsi, ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsinin
təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin aşkar edilməsidir: "Hazırda dünyada gedən
siyasi və iqtisadi proseslər ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini
artırmaq, idxaldan asılılığı azaltmaq, ixracyönümlü qeyri-neft iqtisadiyyatının
əsaslı inkişafını reallaşdırmaq, insan kapitalından səmərəli istifadə etmək
kimi prioritetlərin ön plana çəkilməsini zəruri edir. Azərbaycan Prezidenti
İlham Əliyevin 16 mart 2016-cı il tarixli sərəncamı ilə "Milli iqtisadiyyat və
iqtisadiyyatın əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca
istiqamətləri”nin təsdiq edilməsi də məhz bu məqsədi daşıyır. Sözügedən
strategiyada keyfiyyət infrastrukturu sahələrinin inkişafına yeni yanaşma
Azərbaycan məhsullarının dünya bazarlarına çıxışı üçün etibarlı təminat
yaradır. Sənayedə qeyri-neft sektorunun payının artırılması, iqtisadi
diversifikasiyası və inkişafı hazırda Azərbaycan üçün prioritet təşkil edir”.
F.Talıblı vurğuladı ki, rəqabətqabilliyyətli,
ixracyönümlü məhsulların istehsalını sürətləndirmək üçün beynəlxalq standartların
Azərbaycanda tətbiqi də vacib məsələlərdən hesab olunur. Bu gün ölkədə qüvvədə
olan 941 milli standartın 41%-i beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılıb.
Onu da qeyd edək ki, Prezident
İlham Əliyevin 5 oktyabr 2016-cı il tarixli fərmanı ilə xarici ölkələrə ixrac
missiyalarının təşkili, xarici bazarların araşdırılması və marketinq
fəaliyyəti, eləcə də "Made in Azerbaijan” brendinin xarici bazarlarda təşviqi
ilə bağlı qaydalar artıq təsdiqlənib. Burada "Made in Azerbaijan” brendi ilə
xarici bazarlara çıxarılan qeyri-neft məhsullarının keyfiyyət və qiymət sarıdan
rəqabətqabiliyyətli olması qarşıda əsas məqsəd kimi dayanır. Hazırda dünyada
gedən siyasi və iqtisadi proseslər ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini
artırmaq, idxaldan asılılığı azaltmaq, ixracyönümlü qeyri-neft iqtisadiyyatının
əsaslı inkişafını reallaşdırmaq, insan kapitalından səmərəli istifadə etmək
kimi prioritetlərin ön plana çəkilməsini zəruri edir. Prezidentin 16 mart
2016-cı il tarixli sərəncamı ilə "Milli iqtisadiyyat və iqtisadiyyatın
əsas sektorları üzrə strateji yol xəritəsinin başlıca istiqamətləri"nin
təsdiq edilməsi də məhz bu məqsədi daşıyır. Sözügedən strategiyada keyfiyyət
infrastrukturu sahələrinin inkişafına yeni yanaşma Azərbaycan məhsullarının
dünya bazarlarına çıxışı üçün etibarlı təminat yaradır.
Xəyalə Rəis
Yazı Azərbaycan
Respublikası Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi və
Kütləvi İnformasiya Vasitələrinə Dövlət Dəstəyi Fondunun birgə keçirdiyi
müsabiqəyə təqdim olunur