Azərbaycanda 200 min işçiyə ehtiyac duyulan sahə
"Azərbaycanda rəqəmsal
iqtisadiyyatın inkişafı üçün əmək bazarında 150-200 min İT mütəxəssisi
olmalıdır".Trend-in məlumatına görə,
bunu İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin icraçı direktoru
Vüsal Qasımlı UNEC2B əmək bazarı platformasının təqdimat mərasimində deyib. Onun
sözlərinə görə, hazırda Azərbaycanda 1,5 minə yaxın bu cür mütəxəssis var: "Bu,
o demək deyil ki, biz bu vəziyyətdən çıxa bilmərik. Xaricdən bizə lazım olan
mütəxəssislər cəlb edə bilərik. Eyni zamanda, ölkədəki kadrların başqa ölkələrə
getməməyi üçün tədbirlər görə bilərik”.
Ölkədə belə mütəxəssislərə
ehtiyac olduğu halda, gənclər bu ixtisasa niyə meyil göstərmirlər? Bəlkə
gənclər seçimi əsasən bu sahə üzrə edirlər, sadəcə, ali təhsil ocaqlarımızda
informasiya texnologiyaları mütəxəssisləri hazırlayan fakültələrdə yerlər
məhduddur? Məsələni araşdırmağa çalışdıq. Öncə hansı universitetlərdə bu sahə
ilə bağlı ixtisasların tədris olunduğunu öyrənməyə çalışdıq.
Bakı Dövlət Universitetində
"Tətbiqi Riyaziyyat və Kibernetika” fakültəsində bakalavr səviyyəsində
"Kompüter elmləri”, magistratura səviyyəsində isə "Kompüter sistemlərinin və
şəbəkələrinin proqram təminatı” adlı ixtisas var. Qərb Universitetində "Kompüter
elmləri mühəndisliyi” fakültəsində "İnformasiya texnologiyaları və sistem
mühəndisliyi”, "Kompüter mühəndisliyi” ixtisası tədris olunur. Azərbaycan
Universitetində isə " İnformasiya və Kommunikasiya texnologiyaları” fakültəsi,
ADA-da isə "Kompüter elmləri”, "İnformasiya texnologiyaları”, "Kompüter
mühəndisliyi”, "Sistem mühəndisliyi” ixtisasları var.
Azərbaycan
Texniki Universiteti ilə də əlaqə saxlayıb bu sahənin hansı səviyyədə tədris
olunduğunu öyrəndik. Universitetin
mətbuat xidmətinin rəhbəri Nicat Abdullayev deyir ki, Azərbaycan Texniki
Universitetində bir neçə ixtisası var ki, bu ixtisaslarda İT hazırlığı da
həyata keçirilir: "Həmin ixtisaslara "Kompüter elmləri”, "İnformasiya
texnologiyaları mühəndisliyi”, "Sistem mühəndisliyi”, "Kompüter mühəndisliyi”
və "Proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi” daxildir. Bu 5 ixtisas üzrə
universitetimizə 390 qəbul yeri ayrılıb. Bu ixtisasların hər birində İT ilə
bağlı dərslər tədris olunur. Bunun nəticəsidir ki, Azərbaycan Texniki
Universitetini bu ixtisaslar üzrə bitirən məzunların bəziləri məhz İT
mütəxəssisi olaraq fəaliyyət göstərirlər”.
Abituriyentlərin
bu ixtisaslara necə maraq göstərməsinə gəlincə isə mətbuat xidmətinin rəhbəri
bildirdi ki, kompüter elmləri və informasiya texnologiyaları müasir və çox tələbat
olan elm sahələridir: "Dövrümüzdə yaxşı kompüter mühəndisinin yaxud da İT
mütəxəssisin işsiz qalması inandırıcı görünmür. Son statistikalar da göstərir
ki, ölkədə bu sahənin mütəxəssislərinə böyük ehtiyac var. Buna görə də
tələbələr bu ixtisaslara böyük maraq göstərirlər və bu ixtisaslar üzrə kadr
hazırlığını həyata keçirmək üçün universitetimizin maddi-texniki bazası, kadr
potensialı gücləndirilir. Həmçinin, AzTU digər ixtisaslarda olduğu kimi, bu
ixtisaslar üzrə də müəssisə və təşkilatlarla, qabaqcıl şirkətlərlə əməkdaşlıq
edərək, onların mütəxəssislərindən, texnoloji avadanlıqlarından yararlanır”.
Məsələ
ilə bağlı ekspertlərin də fikirlərini
öyrəndik
İT
sahəsi üzrə ekspert Rəşad Əliyev bildirir
ki, problemin bir neçə səbəbi var: "İlk səbəblərdən biri budur ki,
universitetlər yeni kadr hazırlayarkən bəzi çətinliklərlə üzləşirlər. Yəni son dövrlər texnologiyalar sürətlə inkişaf
edir, bizim universitetlər də bununla ayaqlaşa bilmir. Digər səbəblərdən biri
isə əmək bazarında olan kadrların da xaricə üz tutmasıdır. Dil bilgisi olan və bu sahəni yaxşı
bilənlər işləmək üçün başqa ölkələrə
gedir. Başqa bir səbəb kimi isə əmək haqqını demək olar. Düzdü, buradakı
şirkətlər də İT mütəxəssisinə yüksək maaş verir. Amma hər nə olursa olsun,
xaricdəki təklif daha sərfəli olur.
Həmçinin xaricdə bu sahənin mütəxəssislərinin karyeranı inkişaf
etdirmək baxımından da əlverişli
şəraitləri olur”.
Müsahibimiz deyir ki,
marağı artırmaqda ən əsas rol təhsil ocaqlarının üzərinə düşür: "Universitetlər
yeni texnologiyaların tətbiqi ilə dərslər keçməlidirlər. Köhnə proqramları
yeniləri ilə əvəzləməlidirlər. Köhnə sistemlər tələbədə də bu sahəyə maraq
yaratmır. Həmçinin bu sahədəki startaplara investisiya qoyacaq şirkətlər
olmalıdır. İnvestisiya qoyuluşu gənclərin bu sahədə işləmə marağını kifayət
qədər artıracaq”.
Ekspert xaricdən mütəxəssis dəvət edilməsinə
də münasibət bildirdi: "Xaricdən bu sahəni yaxşı bilən şəxsləri dəvət edib,
onların seminarlar keçməsini təşkil etmək olar. Bizim mütəxəssislər də
biliklərini genişləndirmiş olarlar. Həmçinin bizimkiləri də xaricə göndərmək
olar. Amma xaricdən mütəxəssisin
gətirilməsi maddi cəhətdən daha çox vəsait tələb edir”.
Polşada
"Luxoft” sirkətində Big Data mühəndisi işləyən İT
mütəxəssisi Ramin Orucov deyir ki, mütəxəssisin az olması
ilə marağın az olması eyni yanaşma deyil: "Mən düşünmürəm ki bu sahəyə maraq
azdı. Mütəxəssislərin sayı ona görə azdır ki, əksəriyyəti xarici ölkələrə
gedir. Şəxsən mən özüm də başqa ölkəyə üz tutmuşam. Amma maraq məsələsinə
gəlincə isə deyərdim ki, əksinə, günbəgün artır. Mənə hər gün sosial media vasitəsilə yazıb, bu sahəni
öyrənməyin yollarını, bu sahə ilə bağlı kursları soruşanlar çox olur. Çünki bu
sahəyə tələbat çoxdur. Üstəlik, bu sahədə əmək haqqı digərlərinə nisbətən
yüksəkdir deyə, İT sahəsi insanları cəlb edir. Universitetlərdə İT təhsili
zəifdir. Ona görə də, əmək bazarında yetişmiş kadr azdı. Universitet təhsili
kifayət etmir bu sahədə mütəxəssis kimi çalışmağa. Bu sahəni inkişaf etdirmək üçün İT sahəsini
yaxşı bilənlərin fikirləri, təklifləri nəzərə alınmalıdır”.
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutunun şöbə
müdiri, AMEA-nın müxbir üzvü, texnika elmləri doktoru, professor Məsumə
Məmmədova bildirir ki, bu sahə üzrə
universitetlərə qəbul sayı azdır: "Biz
tələblə təklifi araşdırmışıq və deyərdim ki, aradakı nisbət çox
fərqlidir. Hansı sahəni götürsəniz o
sahədə avtomatlaşdırma, informasiyalaşdırma gedir. Demək ki, İT mütəxəssislərinə
bazarda böyük ehtiyac var. Amma təklif tələbi ödəmir. Say azlığının səbəblərindən
biri hər il İT mütəxəssislərinin təqaüdə çıxmasıdır. Təqaüdə çıxanları tam
əvəzləmək olmur. İT sahəsinin işçiləri pensiyaya tez çıxırlar. Dünya
təcrübəsində də belədir. Mütəxəssisin az olmasının digər bir səbəbi isə odur
ki, universiteti bitirənlərin hamısı əmək bazarına daxil olmur. Yəni bu gün bir
qrupda 25 nəfər bu sahə üzrə təhsil alan varsa, onlardan 20-30 faizi qızlardır.
Qızlar da demək olar ki, bu sahə üzrə işləmirlər. İşləyənlərin də sayı çox
azdır. İT elə bir sahədir ki, daim
onunla məşğul olmalısan. Əgər bir müddət işləməsən, bacarıqlarını unuda
bilərsən. Sonra isə onu bərpa etmək çox
çətin olur. Elə oğlanların da çoxu universiteti bitirdikdən sonra bu sahə üzrə
işləmir”.
Müsahibimiz
deyir ki, bu sahədə işləyənlərin əksəriyyəti İT profilli sahələri
bitirənlərdir: "Yəni onlar sırf bu ixtisas üzrə təhsil almayıblar. Məsələn
riyaziyyatı, fizikanı bitirənlər bu sahə üzrə işləyirlər. Hansı ki, universitet
zamanı oxşar fənləri keçiblər və özlərinin də marağı olduğu üçün biliklərini
inkişaf etdiriblər. Düşünürəm ki, həqiqətən də bu sahə üzrə çalışanların sayını
artırmaq lazımdır. Tələbələr yalnız universitet təhsili ilə kifayətlənməsinlər.
Tələbələr indiki əmək bazarına lazım olan bilik və bacarıqları təkcə
universitet təhsili ilə qazana bilməzlər. Ona görə də, bəzi tələbələr 2-ci, 3-cü kursdan iş tapırlar.
Özlərini, işləyərək inkişaf etdirməyə çalışırlar”.
Günel
Azadə