Astana-Bişkek münasibətləri kritik həddə yüksəldi
Qırğızıstan prezidenti Almazbek Atambayev növbəti dəfə qonşu
Qazaxıstanın ünvanına sərt və ağır ittihamlar səsləndirib. Ziyalıların təltif
olunması mərasimində çıxış edən dövlət başçısı əvvəlcə oktyabrın 15-nə nəzərdə
tutulan seçkilərin şəffaf keçiriləcəyini və qonşu dövlətlərin ona müdaxilə
etməsinə imkan verilməyəcəyini bəyan edib. Sonra isə Qazaxıstan lideri
Nursultan Nazarbayevin ünvanına sərt ittihamlar yağdırıb.
Atambayevin sözlərinə görə, Qazaxıstan öz namizədinin qalib gəlməsinə
çalışır. Söhbət keçmiş baş nazir Omurbek Babanovdan gedir. Son rəy sorğularının
nəticələrinə görə, o, hakimiyyətin namizədi Sooronbay Jeenbekovu üstələyir. Qırğızıstan
prezidenti onu da deyib ki, Astana ölkədən qovulan keçmiş qırğız prezidenti
Kurmanbek Bakiyevi isti qarşılayıb və onu hələ Qazaxıstanda öz bayramlarına da çağırırlar.
"Mən hətta Qazaxıstanın ən yüksək rütbəli şəxslərindən dəfələrlə eşitmişəm ki,
Bakiyevlər düz eləyib insanları güllələyiblər. Soyadları deməyəcəyəm. Bakiyevləri
ona görə dəstəkləyirlər ki, biz qazax xalqına pis nümunə oluruq.Nursultan
Abışeviç düz deyir ki, hətta Almatının ÜDM-i Qırğızıstanın ÜDM-indən beş dəfə
çoxdur. Qazaxıstanın ÜDM-i Qırğızıstanın ÜDM-indən 20 dəfə çoxdur. Və
Qazaxıstan vətəndaşına düşən orta illik gəlir Qırğızıstandakından 10 dəfə
çoxdur. Onda nəyə görə Qazaxıstanda pensiyalar Qırğızıstandan 10 dəfə yox, cəmi
1,5 dəfə çoxdur? Ona görə ki, Qazaxıstanın sərvətlərini oğurlayırlar. Bu
gəlirlər Qazaxıstan xalqına gedib çatmır. Və biz onlara pis nümunə
oluruq.Atambayev onlara pis nümunədir. Çünki ədalətli hakimiyyət nümunəsi
ortaya qoyur. Bizim qonşu vilayətdə, Talasda heç də Qazaxıstandan pis
yaşamırlar. Əgər biz adambaşına 10 dəfə çox gəlir əldə etsəydik, pensiyalar da
10 dəfə çox olardı. Çünki mənim hakimiyyətimdə Utemuratov kimi oliqarxlar
(Bulat Utemuratov) olmayacaqdı, hansı ki, bizim babanovlar, sariyevlər və
digərləri gedib qarşısında diz çökür”, - deyə bəyan edib. Postunu tərk etməyə
hazırlaşan Atambayev əlavə edib ki, Babanov Bakiyevin adamıdır.
Atambayev xüsusilə Nazarbayevin "Qırğızıstana gənc lider gərəkdir”
sözlərini qabardıb. Və bu sözlər də məhz Babanovla görüşdə səslənib. "Lakin ən
yaşlı namizəd belə Nazarbayevdən 20 yaş cavandır, mən isə 16 yaş. İndi baxın
gənc prezident kimə daha çox lazımdır - bizə, yoxsa Qazaxıstana?”- deyə
Atambayev sual edib. Qırğızıstan prezidenti daha sonra Qazaxıstanı xəbərdar
edib – "Əgər bizim qonşularımız ayılmasalar, səhvlərini etiraf etməsələr, mən
başqa cür danışacam”. Halbuki, vaxt var idi Atambayev qazax liderinin ünvanına
komplimentlərini əsirgəmirdi. Qırğız prezidentin qalmaqallı bəyanatı cəmiyyətdə
birmənalı qarşılanmayıb. Həmin tədbirdə olanlar bu çıxışı alqışlarla qarşılasalar
da, digərləri onun çıxışının yolverilməz olduğunu deyir və məhz onu seçkilərdə
vəziyyəti gərginləşdirən əsas faktor adlandırırlar. Qazaxıstanda isə reaksiya
birmənalıdır.
O ki qaldı cəmiyyətdə daha çox danışılan namizədlərin reytinqinə -
bütövlükdə onlar şərtidir. Belə ki, bununla bağlı ölkədə ciddi tədqiqatlar
aparılmır. Yəni, Qırğızıstanda Levada-Mərkəz, Ümumrusiya İctimai Rəyin
Öryənilməsi Mərkəzi kimi xidmətlər mövcud deyil. Lakin Jeenbekovun geridə
qaldığı sosioloji sorğularsız da bəllidir. "Atambayevin bəyanatı təşvişdən
xəbər verir. Babanovun qələbəsi reallaşarsa, onda Atambayev özünün təhlükəsizliyi
məsələsində təminatçısız qalacaq. Əgər bu məsələ ilə bağlı Babanovla danışıqlar
aparılsa və ona belə bir vəd verilsə belə, Atambayev ona etibar etmir”, - deyə
ekspert vurğulayıb. Bütün bunlarla yanaşı, əksəriyyət hesab edir ki, hazırda
əsas məsələ Kremlin namizədlərdən kimə dəstək verəcəyidir. Bəzi ehtimallara
görə, Moskva Atambayevin namizədini dəstəkləmir. Öz növbəsində Qazaxıstan
Xarici İşlər Nazirliyi Atambayevin ittihamlarını rədd edərək, bunun dost iki
ölkə arasında münasibətlərdə yolverilməz olduğunu bəyan edib. Qazaxıstan
tərəfinin xarici siyasət idarəsi cavab notasında bəyan edib ki, Babanovdan
əvvəl Qazaxıstan prezidenti hakimiyyətin namizədi Sooronbay Jeenbekovla də
görüşüb. "Necə olur, bu görüş Qırğızıstanın daxili işlərinə qarışmaq, hətta
qardaş ölkədə proseslərə müdaxilə kimi qiymətləndirilmir?”, - deyə bəyanatda
vurğulanır.
Bütün aparıcı ekspertlər bu tip bəyanatların yolverilməz olduğunu
bildiriblər. Politoloq Erlan Karin bildirib ki, qazax diplomatiyası hər zaman
dəqiqliyi ilə seçilib və etikanı gözləyib. "Lakin bütün bunları analiz etdikdə
görürük ki, qırğız prezidentinin aparatı qazax faktorundan hakimiyyət
namizədinin xeyrinə yararlanmağa çalışır. Bu isə mənfi haldır, siyasi
texnoloqlar məqsədlərinə çatmaq üçün hətta dövlətlərarası münasibətləri belə
qurban verməyə hazırdırlar” - deyə politoloq vurğulayıb. Risklərin
qiymətləndirilməsi qrupunun direktoru Dosım Satpayevın qənaətincə, Atambayevin
cürəti tək seçkiqabağı vəziyyətlə bağlı deyil, həm də iki digər məsələ ilə
bağlıdır. "Birincisi, Mərkəzi Asiya patriarxlarının dövrünün başa çatmasına
inamın güclü olmasındadır. Bişkekdə səbirsizliklə Özbəkistandan sonra
Qazaxıstanda liderin dəyişəcəyini gözləyirlər. İkinci məsələ odur ki,
Atambayevin çıxışı ondan xəbər verir ki, regionda artıq növbəti "böyük qardaş”
gözləmirlər. Məsələ təkcə seçkiqabağı kampaniyada deyil. Bişkekin incikliyi
artıq çoxdan yaranıb. Astanaya qarşı ilk irad ölkə Avrasiya İqtisadi İttifaqına
üzv qəbul olan vaxt başlayıb. Bişkek hesab edirdi ki, Astana onun quruma üzv
qəbul olmaması üçün süni maneələr yaradır”, - deyə politoloq vurğulayıb. Hətta
Astananın Bişkekə ayırdığı 100 mln.dollar yardım belə yaranan çatları bərpa
etmədi.
Son məlumatlara görə, Qırğızıstan prezidenti MDB dövlət başçılarının
Soçidəki görüşünə getməkdən imtina edib. Bu barədə informasiyanı Qırğızıstan
prezidentinin mətbuat xidməti yayıb. Səfərin ləğvinə səbəb kimi ölkədə dövlət
çevrilişi cəhdinin olma ehtimalı göstərilib. Qeyd edək ki, Atambayevin səfəri
10-11 oktyabr tarixlərində baş tutmalı idi. Bundan öncə Qırğızıstanda kütləvi
iğtişaşların təşkili və dövlət çevrilişinə cəhd ittihamı ilə deputat Kanatbek
İsayevə cinayət işi açılıb və o, həbs edilib. O, ölkənin ana müxalifəti olan
Ata Yurd Partiyasının namizədi Omurbek Babanovun ən yaxın dəstəkçilərindən
sayılır.
Azər NURİYEV