AŞPA-nın Türkiyə ilə bağlı qərarı ədalətsiz və qərəzlidir
Türkiyə uzun illər Avropa institutlarına üzv olmaq üçün gözləsə də, hər
zaman müxtəlif bəhanələrlə imtina cavabları alıb. Avropa İttifaqı Türkiyədən
sonra bu quruma üzv olmaq istəyən ölkələrin artıq bir çoxunu qəbul edib. Qardaş
ölkəyə öz maraqlarını diktə etməkdə çətinlik çəkən Avropa, növbəti dəfə
Türkiyəyə təzyiqləri artırmağı qərara alıb. Bu dəfə isə bunu Avropa Şurası
Parlament Assambleyası vasitəsilə edirlər.
Belə ki, ötən gün AŞPA-nın Strasburqda keçirilən yaz sessiyasının
plenar iclasında "Türkiyədə demokratik təsisatların fəaliyyəti" adlı
hesabat layihəsi müzakirə olunub. Türkiyədəki son konstitusiya referendumundan
sonra ölkə üzrə məruzəçilərin hazırladıqları hesabatda Türkiyənin monitorinq
mərhələsinə qaytarılması təklif olunub. Gərgin müzakirələr zamanı bəzi
assambleya üzvləri sənədə əlavə və dəyişikliklər təklif etsələr də, bu
təkliflərin heç biri qəbul edilməyib və Türkiyənin postmonitorinq prosesindən
monitorinq mərhələsinə salınmasına dair müddəa olduğu kimi saxlanılıb.
Müzakirələr zamanı AŞPA-dakı Azərbaycan nümayəndə heyəti də öz etirazını bildirib.
Sonda qətnamə layihəsi tam şəkildə səsə qoyularaq qəbul edilib. Qərarın lehinə
113, əleyhinə 45 parlamentari səs verib.
Qeyd edək ki, Türkiyə 13 il əvvəl monitorinq prosesindən çıxarılmışdı və
post-monitorinq mərhələsində idi. Beləliklə,
Türkiyə monitorinqdən çıxarıldıqdan sonra yenidən monitorinq altına alınan ilk
ölkə olub.
Mövzu ilə bağlı APA-ya açıqlamasında AzərbaycanınAŞPA-dakı nümayəndə
heyətinin rəhbəriSəməd Seyidovdeyib ki, AŞPATürkiyənin
Avropa Şurasındakı əhəmiyyətini, rolunu, çəkisini axıra kimi dərk etmədi və
Türkiyəyə qarşı işləyən qüvvələr Türkiyə-Avropa əlaqələrinə ciddi zərbə
vurdular.
S.Seyidovun sözlərinə görə, Türkiyə bütün tənqidi məqamların üzərində düşünməyə
və konstruktiv münasibətlər formalaşdırmağa hazır olduğunu bəyan etmişdi:
"LakinAŞPATürkiyəni postmonitorinqdən monitorinq prosesi altına
yenidən saldığına görə, bu qurumun Türkiyə ilə bağlı verdiyi bütün bəyanatlar
faktiki, qeyri-səmimi bəyanatlar kimi qiymətləndirilə bilər. Çünki bir tərəfdən
Türkiyə dialoqun aparılmasına hazır olduğunu bildirir, o biri tərəfdən
isəAŞPAbu dialoqun, konstruktiv əməkdaşlığın əvəzinə, Türkiyəyə
qarşı sanksiyalar tətbiq edir. Bu da o deməkdir ki, assambleyada sanksiyalar
tətbiq etmək daha üstün kateqoriya kimi götürülür, nəinki əməkdaşlıq və
dialoqun aparılması. Ən maraqlısı ondan ibarətdir ki, sanksiyalar nədənsə məhz
sanksiyalara layiq olan ölkələrə yox, Türkiyə, Azərbaycan və yaxud Rusiya kimi
ölkələrə qarşı tətbiq edilməklə, təşkilatın özünün gələcək müqəddəratını sual
altında qoyur”.
S.Seyidovun sözlərinə görə, bunlar az deyilmiş kimi,AŞPA-nın bu sessiyası
böyük qalmaqalla başlayıb: "Bu daAŞPAsədri Pedro Aqramuntla
bağlıdır. Çox təəssüf ki, biz qanunun aliliyini müdafiə etməyə çağırış edən bir
təşkilatın öz divarları arasında qanunun aliliyinin demək olar ki, kobud
şəkildə pozulmasının şahidinə çevrildik. Çünki birinci gün faktiki qeyri-qanuni
üsullarla, proseduru nəzərə almadanAŞPA-nın sədrini vəzifədən çıxarmaq
istəyirdilər. Bu, alınmadı, ancaq destruktiv qüvvələr həm Avropa Şurasına, həm
dəAŞPAsədrinə böyük zərbə vurdular. Bu zərbə birincisi, bizim bu
təşkilata inamımızı sındırdı, azaltdı. Biz başa düşdük ki, bu təşkilat nəinki
öz dəyərləri müdafiə etmək iqtidarında deyil, əksinə, onları pozmağa hazırdır.
Nəhayət, təşkilatda bu gün dialoq, əməkdaşlıq, qarşılıqlı anlaşma və bu kimi
fikirlərin yerinə konfrontasiya, xüsusi yanaşma və qeyri-obyektivlik gündəmə
gəlir. Ona görə də bu sessiyanı ümumi şəkildə xarakterizə etsək, iki mühüm
xüsusiyyətini qeyd etməliyəm. Birincisi, bütün bu baş verənlərə baxmayaraq,
Azərbaycan nümayəndə heyəti öz işini davam etdirir, Dağlıq Qarabağ, işğal
edilmiş ərazilərimiz, qaçqın və məcburi köçkünlər məsələlərini daima gündəmdə
saxlayır. İkincisi isə, burada uzun illər cücərən, formalaşan, özünü hər yerdə
büruzə verən ikili standartlar yanaşması artıq partladı. Dialoq tərəfdarlarını
işdən çıxartmaq və vəzifədən məhrum etmək, onlara qarşı sanksiyalar tətbiq
etməklə yanaşı, ölkələrə qarşı nifrət hissi, qəbuledilməz yanaşmalar gündəmə
gəldi. Ümumi şəkildə isə, əsas nəticə budur ki, bu təşkilatın gələcəyi sual
altındadır”.
"Kaspi” qəzetinə açıqlamasında millət
vəkili Zahid Oruc bildirib ki, Türkiyənin monitorinq altına alınması ilə
bağlı xeyli müddətdir açıq və gizli şəkildə işlər aparılırdı: "AŞPA-da bu
məsələ ilə bağlı maraqlı qruplar var. Bildiyiniz kimi, Avropa Şurası
parlamentlərin toplusu olsa da, orada siyasi oyunlar həmişə hökumətlər,
dövlətlər vasitəsilə həyata keçirilir. Qeyd edilən qrupların hər birinin
üzərində konspirativ tapşırıqlar mövcuddur və onlar da bu sifarişləri müxtəlif
dövrlərdə "çox uğurla” həyata keçiriblər. Avropa Şurası bir sıra hallarda
müəyyən dairələrin əlində bir dəyənəkdir. Biz də bunu öz üzərimizdə yaşamışıq.
Ötən bir ay ərzində Azərbaycan mediasında ölkəmiz əleyhinə olan qrupun
fəaliyyəti haqqında çox müfəssəl məlumatlar təqdim olundu. Bəlli oldu ki,
Avropa Şurasının insan haqları üzrə komissarı Nils Muyjnieksin rəhbərliyi altında
gizli idarə olunan bir mexanizm formalaşdırılıb, onların hamısının böyük
maliyyə təminatları var. Sistemli olaraq, Azərbaycanı hədəfə çevirmək üçün az
qala, bir dövlət qurumu səviyyəsində fəaliyyət göstərirdilər”.
Z.Oruc qeyd edib ki, Avropa indi də Türkiyə əleyhinə prosesləri
dərinləşdirir: "Yeri gəlmişkən qeyd edim ki, son referendumla bağlı Türkiyə
içərisində atılan addımların qeyri-kostitusion və ya qeyri-qanuni olması
haqqında məsələlər Avropa Şurasından daha kənara çıxır. Fransada, Almaniyada, o
cümlədən Hollandiyada referenduma qarşı etirazlar, bəyanatlar baş nazirlərin,
prezidentlərin dili ilə ifadə olunur. Məqsəd Türkiyəni uzun on illər ərzində
əldə saxlayan, kəşfiyyat mərkəzləri vasitəsilə yönləndirən qüvvələrin həmin
sistemin əllərindən çıxmaması üçün çalışmalarıdır. Belə olan təqdirdə, Türkiyə
milli iradəsini ortaya qoyursa, onda Avropa dairələri ilə konfliktlər meydana
gəlir. Baxmayaraq ki, ötən yüz il ərzində Türkiyə Avropa məkanının ayrılmaz
hissəsinə çevrilib. Həm hüquqi, həm də siyasi cəhətdən onu başqa qitələrə
yönləndirmək qeyri-mümkündür. Aralıq dövründə müxtəlif dövlətlərarası
münasibətlər, konfliktlər ola bilər. Ancaq Türkiyəni Avropa məkanından
uzaqlaşdırmaq reallıqdan kənardır. İndi də monitorinq altına almanın mahiyyəti
Ərdoğan hökumətinə təzyiqlər göstərməkdir, onlara diktə etməkdir. Əlli ildən
artıq bir qurumun qapısında bir dövləti saxlayasan, onun üzərindən Baltikyanı
ölkələr, Şərqi Avropa və sair dövlətləri üzvlüyünə qəbul edəsən, amma Türkiyəni
buna layiq bilməyəsən. Bu necə olur? Prezident üsul-idarəsinə keçməmişdən öncə
bu cəmiyyətdə hansı qeyri-sistemlilik, yaxud İslam inancları, başqa etiqad
problemləri yaşanırdı ki, bunu əsas götürüb Türkiyəni quruma qəbul etməyəsən”.
Deputat Z.Orucun sözlərinə görə, yəqin yeni vasitələr tapacaqlar ki,
müxalif qüvvələri əldə saxlasınlar, Türkiyəni yönləndirsinlər, onun xarici
siyasətinə təsir etsinlər: "Eləcə də Ərdoğanı bir sıra qərarlarından geri
çəkindirsinlər. Artıq Türkiyə müxalifətinin funksiyasını Avropa Şurası öz
üzərinə götürüb. Görürlər ki, Kılıçdaroğlu heç də bütün "xeyr” deyənlərin
lideri deyil, çünki bu elektoratın böyük qismi CHP-dən olmayanlardır. Ona görə
də axtarışdadırlar ki, başqa siyasi qüvvələr meydana çıxsın. Onlar Ərdoğanın
əleyhdarlarını yetişdirəcəklər, formalaşdıracaqlar, maliyyələşdirəcəklər,
tribuna verəcəklər, tez-tez Avropa Şurasının məkanına çağıracaqlar. Yəqin ki,
Ərdoğanı boykot eləmək istəyəcəklər. Ancaq düçünürəm ki, Türkiyəni bu vasitə
ilə cəzalandırmaq, iradəsi əleyhinə çevirmək də qeyri-mümkündür və Türkiyə
Avropanın ayrılmaz hissəsi olaraq qalacaqdır. Çünki qarşılıqlı asılılıq və sair
mövcuddur”.
Millət vəkili Fazil Mustafa bildirib ki,
bu, AŞPA-ya daxil olan ölkələrin Türkiyəni müəyyən dərəcədə nəzarətə götürmək,
aşağılamaq üçün düşündüyü bir yoldur: "Çünki Türkiyədə normal dövlət quruluşu,
idarəetmə var. Bu mexanizm Türkiyəyə bilavasitə təzyiq göstərmə vasitəsidir.
Siyasi qərardır və bunun hüquqla heç bir əlaqəsi yoxdur. Türkiyədə hüquqla
bağlı həqiqətən müəyyən problemlər var. Bununla bağlı tövsiyə xarakterli nə isə
qəbul etmək olardı. Amma bütövlükdə monitorinq altına götürülməsi bilavasitə
Türkiyədə son referendumda müəyyən dərəcədə Avropanın istədiyinin baş
verməməsidir. Avropa bunun üçün siyasi təzyiq göstərmək istəyirdi və son
AŞPA-nın qərarı da bunlardan biridir”.
F.Mustafanın fikrincə, bu qərardan sonra yəqin ki, Türkiyə AŞPA-nın
monitorinq qrupunu ölkəyə buraxmayacaq: "Onlar da Türkiyənin Avropa Şurasından
çıxarılması məsələsini qaldıracaqlar. Bununla da Avropa ilə Türkiyə arasında
əlaqələrdə problemlər yaranacaq”.
Bəxtiyar MƏMMƏDLİ