Aşağıdan yuxarı getməyin daha məqsədəuyğun olduğu yol
Hər sahədə
olduğu kimi, kiçik və orta biznes də günü-gündən inkişaf edir. Amma dayanıqlı
biznes fəaliyyəti qurmaq o qədər də asan məsələ deyil. Çünki kifayət qədər
rəqabətin və risklərin çox olduğu bir sahədən söhbət gedir. Bəlkə də məhz bu məqam biznesi daha maraqlı və
rəngarəng edir. Təsadüfi deyil ki, çətinliklərə və risklərə baxmayaraq, öz
biznesini qurmaq istəyənlərin sayı ildən ilə daha da artır.
Onlardan
biri də həmsöhbətim Kənan Səlimovdur.
Deyir ki, sıfırdan nəyəsə başlamaq həmişə çətin olur: "Mənim kimi, öz işini
qurmaq istəyən yüzlərlə gənc var. Biznesə başlamağın ən çətin tərəfi maddi
məsələlərlə bağlıdır. Adicə, istədiyin formada ofis tapmaq belə, bəzən çox
ciddi məsələyə çevrilir. Plazalardakı ofislərin aylıq kirayə haqqı kifayət
qədər yüksəkdir. Bu qədər xərc çəkdikdən sonra bazarda özünə yer tuta biləcəyin
də sual altında qalır. Bizdə insanlar biznes quranlara "alverçi” kimi baxırlar.
Valideynlər də çox vaxt gəncləri bu məsələdə dəstəkləmir. Hələ də sovet
dövrünün təfəkkürü ilə, "aylıq maaşa dövlət işi olsun, bəsdir” düşüncəsi
qalmaqdadır. Bundan başqa, biznes qurmaq üçün bazarda rəqabət mühiti də
istənilən səviyyədə deyil. Ona görə də,
gənclərin çoxu biznesini onlayn formada idarə edir”.
Birləşdirmək, korporasiya qurmaq və əlaqələndirmək
Bəs
görəsən uğurlu biznesin sirri nədədir? Yüz dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək
yaxşıdır deyib, bu sahədə uzun müddətdir təcrübə sahibi olan "Mr Bee” bal brendinin məxsus olduğu "Kercom" şirkətinin
rəhbəri Cavid Kərimovlahəmsöhbət olduq. Deyir ki,
biznesə başlamaq üçün ən vacib şərt istək və məqsəddir. Həmçinin, sistemli
fəaliyyət və resurs da vacib şərtlərdəndir. Resurs dedikdə təkcə maddi vəsait nəzərdə
tutulmur. Bilik və bacarıq, qabiliyyət, təcrübə biznesin əsasını təşkil edir.
Düşünür ki, biznes özlüyündə böyük bir yoldur. Kənardan nə qədər asan görünsə
də, biznesin asan tərəfi demək olar ki, yoxdur: "Bəzən gənclər yetəri qədər istəkli olsalar da, sistemli
fəaliyyət qura bilmirlər. Belə olduğu təqdirdə komanda qısa müddətdə dağılır. Biznes
kifayət qədər məsuliyyətli və zəhmətli bir işdir. Öz biznesini quran hər kəs
gecə-gündüz fikirləşməli, müxtəlif mexanizmləri özlüyündə müzakirə edib nəticə
çıxarmalıdır. Hər şeydən əvvəl öz
məqsədini konkret olaraq müəyyən etməlisən. Adətən gənclər məhz bu nöqtədə səhv
edirlər. Mən özüm də bu səhvi etmişəm. Eyni anda bir neçə məqsədə fokuslanmaq
olmaz. İkinci növbədə isə öz prinsiplərini müəyyən etməlisən. Sənin biznes
ideyan çox güclü ola bilər, amma səbirli olmaq lazımdır. Qısa müddətdə böyük
gəlirlər əldə edəcəyini düşünənlər səhvə yol verir. Gənclərin bir qismi biznesə,
nəyisə alıb-satdıqdan sonra qazanılan gəlir kimi yanaşırlar. Biznes bu demək
deyil. Yəni bu qayda ilə biznesi sadəcə, bir müddət davam etdirmək mümkündür.
Bundan başqa daima düşünməli, bazarı araşdırmalısan. Birləşdirmək, korporasiya
qurmaq və əlaqələndirmək lazımdır. Yalnız bu halda biznes rəqabətə davam gətirə
bilər”.
Cavid
Kərimov deyir ki, son illərdə kiçik və orta biznes sahəsində aktivlik hiss
olunur: "Müxtəlif akselerasiya, inkubasiya mərkəzləri yaradılır. Dövlət
səviyyəsində müəyyən işlər görülür. Hal-hazırda kiçik və orta bizneslə məşğul
olan sahibkarların fəaliyyəti stimullaşdırılır. Artıq müəyyən inkişaf da hiss
olunmaqdadır. Amma hələlik biznes mühiti tam olaraq formalaşmayıb. Gənclərin
çoxu maliyyə məsələsindən şikayət edir. Maliyyə mənbəyi tapmaq üçün qarşı
tərəfi öz ideyana inandırmalısan. Dünya təcrübəsində investorlar gənclərə
istədiyi məbləği təklif edə bilir. Hətta, o biznes uğursuz alınsa belə,
investor həmin pulu geri tələb etmir. Amma Azərbaycanda bu məsələyə yanaşma bir
qədər fərqlidir. Biznes qurmaq istəyirsənsə, əvvəlcə bazarı araşdırmalı,
əlaqələr qurmalısan. Müəyyən səy göstərdikdən sonra investoru özünə inandıra
bilərsən. Bəzən bu mərhələləri keçdikdən sonra qurduğun biznes gəlir gətirməyə
başlayır. Bəzənsə, sahibkarlar bu mərhələləri min bir zəhmətlə aşdıqdan sonra
bazarda rəqabətə davam gətirə bilmirlər. Çünki biznesdə risklər həmişə
mövcuddur. Ona görə də, rəqabət məsələsini diqqətə almaq lazımdır. Vaxtında
müəyyən edilməyən rəqib, sənin biznesini bazardan çıxara bilər. Ona görə də mümkün
olan bütün təhlükələri nəzərə almaq lazımdır. Bu, mənim də şirkətimin başına
gələn bir hadisədir. Rəqabətə davam gətirmək üçün iqtisadiyyatı dərk etməlisən,
dünyadakı trendlərdən, regionda baş verən yeniliklərdən daima xəbərdar
olmalısan”.
Biznes o qədər çətin məsələdir ki...
Kiçik və
orta biznesin dünya ölkələrində iqtisadiyyatın əsasını təşkil etdiyini
deyən"Fox Dijital Agentliyi”nin rəhbəri, marketinq üzrə
mütəxəssis Seymur Quliyevqeyd
etdi ki, statistikaya əsasən, biznesin
bu növü məşğulluğun 60 faizinə öz təsirini göstərir. Həmçinin, ÜDM-in 40
faizini kiçik və orta biznes təşkil edir: "Yəni belə demək olarsa, kiçik və orta
biznes ölkələrin iqtisadiyyatının əsas lokomotivi rolunu oynayır. Azərbaycanda
bu sahədə yeni inkişaf etməkdədir və təbii olaraq müəyyən problemlər var.
Dəfələrlə qurulan bizneslərin müəyyən müddətdən sonra fəaliyyətini dayandırdığının
şahidi olmuşuq. Bunun əsas səbəblərindən biri maliyyə məsələsi ilə bağlıdır.
Çünki kiçik və orta sahibkarların bank kreditlərinə əlçatanlığı bir qədər
çətindir. Ona görə də, biznes qurmaq istəyənlərin çoxu ilkin gəlirini dost və
tanışlarından tapmalı olur. Bu, təkcə Azərbaycanda belə deyil, dünya
təcrübəsində də kredit məsələsi ən mühüm problemlərdən biridir. Maliyyə gücü olmayan
sahibkarlar bir müddətdən sonra rəqabətə davam gətirməyərək sıradan çıxırlar.
Bundan başqa, gənclər, biznes qurarkən qarşılarına konkret məqsəd qoymurlar.
Müəyyən qədər investisiya ilə şirkət qura bilərsən. Amma bir çoxları öz işini planlı
şəkildə qurmur. Əslində biznes qurmaq o qədər çətin məsələdir ki, insan gərək
ona öz övladı kimi yanaşsın. Əgər biznesinin qayğısına qalmasan, uğur qazana
bilməzsən. Atdığın hər bir addımı əvvəlcədən hesablayaraq planlı şəkildə
atmalısan”.
Mütəxəssis
deyir ki, yol verilən əsas xətalardan biri də marketinq işinin düzgün
qurulmamağıdır: "Biznes qurarkən onun, insanların hansı ehtiyaclarını
qarşılayacağını əvvəlcədən müəyyən etmək lazımdır. "Bir az pulum var deyə, mən
də biznesə atılım” düşüncəsi ilə işə başlayanların sonu əvvəlcədən məlumdur.
Marketinq təkcə böyük bizneslərdə deyil, eyni zamanda orta bizneslərdə də
olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir. Çünki marketinq təkcə tanıtım fəaliyyəti və
satış demək deyil. Hətta biznes qurulmamışdan əvvəl marketinq işi başlamalıdır.
Çünki marketinq bazar fəaliyyətidir. Alıcı da, satıcı da, məhsul da, pul da
bazarda olur. Marketinq isə bazardan başlayır və davamlı fəaliyyətdir. Əvvəlcə
bazarda tələbatı öyrənmək, bu tələbata uyğun, yaxud yeni məhsul təklif etmək və
ona tələb yaratmaq marketinq işidir. Həmin məhsulun tanıtımı, qiymətləndirilməsi,
tanıdılması, müştəri əlaqələri, müştəri məmnuniyyəti, satışı marketinq işinin
əsasını təşkil edir. Əslində marketinq biznesin gəlir mənbəyidir. Belə demək
olarsa, biznes funksiyaları arasında müştərilərlə əlaqədə olan yeganə funksiya
məhz marketinqdir. Aydın məsələdir ki, biznesin gəlirini müştərilər təşkil
edir. Bu məsələlərə diqqət etmədikdə
nəticələr qaneedici olmur”.
Təşəbbüskar yanaşma gücləndirilərsə...
Ekspert, dosent İsa Qasımovqeyd etdi ki, biznesdə təşəbbüskarlıq və sahibkarlığın inkişafı hal-hazırda
prioritet sahələrdən birinə çevrilib: "Xüsusilə innovasiyalara əsaslanan
sahibkarlığın inkişaf etdirilməsi iqtisadi siyasətin əsasını təşkil edir. Azərbaycanda
20-dən çox biznes inkubasiyası fəaliyyət göstərir ki, bu, gənclərin biznes
təşəbbüskarlığına xüsusi dəstək verir. Dünyada baş verən tendensiyalar bunu
zəruri edir. Məşğulluğun artırılması istiqamətində ən prioritet məsələ
sahibkarlığın inkişaf etdirilməsidir. Günü-gündən texnologiya sahəsi inkişaf
edir və texnologiya sahibkarlar üçün yeni imkanlar və fürsətlər yaradır.
Keçirilən startap proqramlarına hər il daha çox və daha maraqlı biznes
layihələrin qatıldığının şahidi oluruq. Gənclərlə yanaşı, yeniyetmələr arasında
da biznes və sahibkarlıq fəaliyyətinə maraq artmaqdadır.
İ.Qasımov
deyir ki, biznesə başlamaq istəyənlər üçün kifayət qədər geniş imkanlar var: "Sahibkarlığın
İnkişafı Fondu bu məsələdə xüsusi təşəbbüskarlıq göstərir. Həmçinin, Kiçik və Orta
Sahibkarlığın İnkişafı Agentliyinin əsas fokuslarından biri innovativ biznesin və
startap layihələrinin inkişafıdır. Burada yaş həddi olmasa da, əsas hədəf kimi
gənclər götürülür. Çünki bu hərəkatın əsasını gənclər təşkil edir. Gənclər
arasında yeniyetmə və məktəblilərin olması isə bu sahənin gələcəyi haqda nikbin
sözlər deməyə əsas verir. Çünki biznes sahəsində əsas məsələ təşəbbüskarlıqdır.
Əlbəttə, bu sahədə də müəyyən çətinlik və problemlər var. Gənclərin dili ilə
desək, hazırda əsas problem investisiya mühitidir. Bununla yanaşı, tədrisdə
təşəbbüskarlığa az əhəmiyyət verilir. Təhsil sisteminə təşəbbüskar yanaşma
gücləndirilərsə, daha effektiv biznes layihələri yaradıla bilər. Bu layihələr
sonradan özünə investisiya cəlb edəcək. Bu, elə bir sahədir ki, aşağıdan yuxarı
getmək daha məqsədəuyğundur. Kapital yönlü biznesdən daha çox, zəhmət və
bacarıq önəmlidir. Ona görə də, təhsildə təşəbbüskarlığı təşviq etmək
lazımdır.
Şəbnəm Mehdizadə
Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi
İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun 22 iyul -
Azərbaycan Milli Mətbuatının yaranmasının 144-cü ildönümü ilə əlaqədar
keçirdiyi müsabiqəyə təqdim olunur