Çarax yolu
O uzaq
tələbəlik illərində, 1974-ün 9 mayında biz Qalaaltına getdik. Biz deyəndə ki,
Tibb İnstitutunun 17-ci qrup tələbələri, hamımız. Yaşmanın düzləri boyunca
laləli əkinlər çox gözəl idi. Hava da çox gözəl idi. Dağlar da çox gözəl idi.
Çaraxqala çox gözəl idi. Bütün gözəllər gözəl idi... Biz isə bəxtəvər idik!
Çaraxqala canlı tarix kimi üzümüzə baxırdı. Bizim hay-küyümüzün onun minillik
sükutuna dəxli yox idi. Belə abidələr məni elə indinin özündə də həyəcanlandırır.
...Axır ki, bəxtəvər idik. Dəstə-dəstə dolaşırdıq bu dolaşıq meşə cığırlarıyla.
Mən meşənin içərisində traktor yoluyla gedirdim. Bura elə dağın başıdır. İnanma
ki, bundan o yana daha nəsə olsun. Birdən şıdırığı yağış tökdü. Özümüzü az
aşağıdakı restoranın talvarına çatdırdıq. Yağış elə ürəkdən yağırdı ki... Burada
bir dəstə incəsənət işçisiylə rastlaşdıq. Flora xanımı əlüstü tanıdıq.
Gələcəyin həkimləri olduğumuzu biləndə Flora xanım qəfildən oxumağa başladı.
Ozamankı o səs.., dağların möcüzəli mənzərələri.., bir yandan da bu yağış...
TOFİQ NURƏLİ
Çox-çox illər sonra mən o yağışlı eyvanın, o
yağışlı səsin və o yağışlı dipdiri xatirənin keçib meşənin içindəki həmin yolla
üzüyuxarı getdim. Getdim çıxdım Çarax kəndinə. 10-12 evlik bu kənddə məni
heyrətə salan yaxınlıqdan keçən çayın olmaması idi. Mənim təsəvvürümdə dağ
kəndi mütləq çayın kənarında olmalı idi. Bura isə dağın başıdır, burada əla bir
bulaq var. Əsas bu deyil. Əsas olan kəndin o möhtəşəm qalanın lap arxasında
yerləşməklə yanaşı, qala ilə ADAŞ olmasındaydı. Buradakı kurqanlara, yaşı və
sərhəddi bilinməyən qəbristanlıqlara baxdıqca elə bil zaman tunelindən
keçirsən. Buralar çox qədimdir. Hər şeydən əvvəl aydındır ki, bu ÇARAX kəndinin
sakinləri elə bu ÇARAXQALAnın sakinlərinin nəslidir. O biri kənd də elə, ondan
o biri kənd də o cür... Çarax qəbiristanlığında unikal daş sanduqələr var; bir
daşın eyni bir üzündə xaç, ələm və altıguşəli ulduz rəsmləri yonulub... Hələ
buralarda qədim hunlarla bağlı toponimlər və s., və s. Hansı ki, heç birinə də
elmi tədqiqat əli toxunmayıb. Bütün bunlardan könül ağrısıyla danışır O. Ay
kişilər, deyir bu boyda dipdiri fakt ola-ola mən hələ də qalanın adını düzgün
yazdıra bilmirəm, hələ də uydurma "çıraq” sözündən əl çəkilmir. Niyə bunlardan
danışıram? Elə bunların hamısı odur, onun haqqındadır – Oqtay müəllim haqqında.
O, bu kənddə doğulub və mənə elə gəlir, elə indinin özündə də ruhən burda
yaşayır, bir zaman tarixlərin ordularla keçdiyi, indi isə allahın quruca yolu
da olmayan qədim Çaraxda. Qırx ildən artıqdır ali məktəb müəllimidir, doktorluq
işi uzun illərdən bəridir ki, tam hazırdır, ailəsi də elə böyük deyil. Amma bu
adam – mənim qonşum hələ də Bakıda Alatavanın gecəqondusunda gün keçirir. İndi,
bu zəmanədəbu qədər təmiz, tamahsız-təmənnasız çoxmu adam var? Birini mən
göstərdim... Mən bilirəm ki, o hörmətli adamdır, sanballı alimdir, nüfuzlu
şəxsdir. Amma onun canı-qanı Qarabağdır, Çaraxqaladır, Çaraxdır, ailəsidir – Azərbaycandır.
Hər yay ailəlikə gedir kəndə. Zəngləşirik.O nun səsi telefonda fağırlaşanda
bilirəm ki, yenə də bir ev köçüb. 40-45 evdən indi vur-tut 6-7 ev qalıb
Çaraxda. Bir dəfə lap fağır-fağır dedi ki, dünən qonşum da köçdü kənddən..,
gecələr elə bil, adam vahimələnir... Bu yayın sonunda müəllim qalanın
aşınmasının qarşısının alınması və ora turist marşrutu üçün işlər başlanıb
deyirdi. Elə deyirdi ki, elə bil onun özünə ikiotaqlı təzə mənzil veriblər. Yəni,bu
qədər sevinirdi. Az qala hər gün bərpaçılarla görüşürdü... Sonra bir qədər
ümidsizləşdi.., deyir, bərpaçılar dəqiq bilmirlər ki, sanatoriyadan qala tərəfə
maşın yolu çəkiləcək, yoxsa elə kiçik cığırlar döşənəcək?.. Amma ümidini
üzməyib. Deyir yol çəkilsə, ordan kəndə 3 km qalır, bəd ayaqda maşını qoyub piyada
gedərəm. Bizim gücümüz çatmaz deyir o yola; Çaraxda 7 ev, ondan 2 km o yanda Hacıkənddə 3 ev,
ondan da 2 km
o yanda Kunçalda 4 ev, sonra da 2
km o yanda Uqahda 1 ev – Zakiri deyirəm, Bakıdan qayıdıb
kəndi dirildir... Onun dədə-baba yurdları haqqında bu söhbətindən sonra özünü
təklənmiş o qədim yurdlarda hiss edirsən və.., və qulağına haralardansa – yerlərin
altındanmı, ötüb keçmiş zamanların soyuq nəfəsindənmi, buralarda dolaşan
ruhlardanmı, axır ki, bilmirəm, qulağına boğuq ney səsi gəlir.., gündüz qalanın
ətrafında bərk qırğınlar olub deyəsən... Hə, Oqtay müəllim! O yerlərin hamısını
elə sən bildiyim üçün də bu yazını belə yazdım, lap bir az da baş-ayaqsız. Axı
sən özün də o yerləri elə bu cür baş-ayaqsız sevirsən... Bəzən lap məntiqsiz, məntiqdən
də o yana sevirsən... Daim sevgilər içində olasan. Mən bilirəm ki, cəmiyyətə
ancaq xeyir vermisən, öz nümunənlə əxlaqlı olmağı aşılamısan, tələbələrin
sevimli müəllimisən, gözəl şeirlərin, publisistik əsərlərin və bir neçə kitabın
müəllifisən, sən cəmiyyətdə sözü və izi olan adamsan. Bunların ayrılıqda hər
biri bir insanı xoşbəxt etməyə bəs edər. 70 yaşın mübarək olsun. Sağlam, uzun
ömür arzulayıram.
TOFİQ NURƏLİ