Amulsar yatağı ətrafında maraq toqquşması - Fotolar
Böyük dövlətlərin maraqları və daxildən gələn
etirazlar Ermənistan hakimiyyətini çətin duruma salıb
Amulsar qızıl yatağının işlənilməsinin dayandırılması
ilə bağlı mübahisələrötən il Ermənistanda daxili siyasətin əsas predmetinə
çevrilmişdi. 2018-ci ildə Ermənistandakı "məxməri inqilab”dan sonra yerli
sakinlər və fəallar xüsusi bir kampaniya təşkil edərək, 400 milyon dollar dəyərində
olan qızıl mədəni layihəsinə qarşı çıxış etməyə başladılar.Qızıl mədənində hasilatın
dayandırılmasını tələb edən aksiya iştirakçılarını sakitləşdirmək üçün Ermənistanın
baş naziri Nikol Paşinyan bir sıra hiyləgər addımlara əl atdı. Bəzi dövlətlərin
dəhasilatda və hasilatın pay bölgüsündə israrlı olması Ermənistanın beynəlxalq
mübahisələrin mərkəzinə çevrilməsinə səbəb oldu. Məqalənin əsas hissəsinə keçməzdən
əvvəl qeyd edək ki, Ermənistanda uzun müddət ölkənin əsas gündəmini zəbt edən Amulsar
mədəni ilə əlaqədar "Earth Link & Advanced Resources Development” (ELARD) və"TRC
Environmental Corporation "(TRC) şirkətləri bir sıra qüsurları üzə çıxarmış və araşdırmaları
ilə bağlı hesabatlar dərc etmişdilər.
"Open
Democracy” bütün gizli məqamların üstünü anti-demokratik gedişlərlə "aça”
bildimi?
Bu yaxınlarda "Açıq Demokratiya”tərəfindən əldə
edilmiş(Open Democracy / Qısa məlumat - dünyadakı hadisələr və məsələlər barədə
nüfuzlu alimlərin, jurnalistlərin və siyasətçilərin şərhlərin və fikirləri
yayımlanan beynəlxalq siyasət və mədəniyyət haqqında Böyük Britaniyanın veb
saytı)Avropa İttifaqının diplomatik hesabatında qeyd olunur ki, Böyük Britaniya
və Amerika Birləşmiş Ştatları Amulsar dağ-mədən mübahisəsinə görə Ermənistan
hökumətinə "təzyiq göstəriblər” (Thomas Rowley. Armenia ‘under pressure’ from
UK and US over mining dispute, says EU report. Open Democracy. URL: https://www.opendemocracy.net/en/odr/armenia-under-pressure-from-uk-and-us-over-mining-dispute-says-eu-report/ 5 May, 2020 (access date: 03.07.2020). Lakin qeyd
etmək lazımdır ki, bu, daxili hesabat olub və burada olan informasiyanın
sızmasını maraqlı məqam kimi qeyd edə bilərik.Bu məsələdə maraqlı tərəf kimi çıxış
edən İngilis-Amerikan mədən şirkəti "Lydian İnternational”ın olmasını da nəzərdən
qaçırmamaq lazımdır. Qeyd olunan Aİ-nin daxili hesabatı 2019-cu ilin oktyabr
ayında dərc olunub və Amulsar qarşıdurmasının beynəlxalq miqyasına toxunulur. Məsələnin
ən maraqlı tərəfi bundan ibarətdir ki, təxminən iki illik mühasirənin nəticəsi olaraq,
"Lydian İnternational” Amulsar yatağına daxil ola bilmədi,böyük investisiya
fondları, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı (EBRD),İngiltərə və ABŞ hökumətləritərəfindən
dəstəklənən layihə üzrə inşaat işlərini başa çatdırılmadı. Eyni zamanda,Avropa
Xarici Fəaliyyət Xidmətinin (EEAS) informasiya azadlığı proqramı çərçivəsində əldə
edilmiş hesabatda isə qeyd olunur ki, baş nazir Nikol Paşinyan Amulsar
qarşıdurması ilə əlaqədar ABŞ və Böyük Britaniyahökumətləri də daxil olmaqla fərqli
tərəflərin təzyiqi altında olub.
Hesabat çoxşaxəlidir və olduqca maraqlıdır.
Hesabatdaşirkətin xarici dəstəkçilərinin, o cümlədən Böyük Britaniya hökumətinin
Ermənistanda düşdüyü çıxılmaz və gərgin vəziyyətdən bəhs olunur. Eyni zamanda
qeyd olunur ki, Amulsar qarşıdurması çox "siyasiləşdirilib”, çünki inqilabi Ermənistan
hakimiyyətinin əleyhdarları (həm də bəzi tərəfdarları) bu məsələ ətrafında sıx birləşib,
halbuki başqa məqsədlər də güdürlər.
"Lydian
İnternational”ın təsisçiləri çıxış yolunu nəcə görür?
Cersidə qeydiyyatda keçmiş və mənzil qərargahı
Kanadada olan "Lydian İnternational” şirkətindən bildirilir ki, ətraf mühitə təsirin
azaldılması və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində ən yüksək beynəlxalq
standartlara,AYİB-in (EBRD)və Dünya Bankının beynəlxalq maliyyə
korporasiyasının tələblərinə əməl ediblər.
Britaniyanın keçmiş səfirlərinin "Böyük
Britaniyanın Ermənistana potensial olaraq ən böyük sərmayəsi” və "Böyük
Britaniya və Ermənistanın işgüzar əməkdaşlığının gözəl nümunəsi”
adlandırdıqları lyihənin əleyhdarları iddia edirlər ki, onların ətraf mühitə
potensial zərər vurması ilə bağlı narahatlıqları tamamilə əsaslıdır.
Yerli fəallardan biri Şirak Buniatyan Ermənistanın "Hraparak”
(erməni dilində "Meydan”mənasında işlədilir)qəzetinə etiraz dolu çıxışında
aşağıdakıları bildirib: "Mədəni istismar etmək istəyənin bizim üçün fərqi
yoxdur. Cermukda mədən sənayesi olmayacaq”. Yatağın istismar edilməsinə qarşı
çıxan vətəndaş cəmiyyəti fəallarının ABŞ, Böyük Britaniya və İsveç səfirliklərinə
ünvanladığı açıq məktub da az əhəmiyyətli hesab olunmur. Məktub ABŞ-ın Ermənistandakı
səfiri Linn M. Treysiyə, Böyük Britaniyanın Ermənistandakı səfiri Alan
Qoqbaşyana(müəmmalı remarka- B.Britaniyaerməni soyadlı diplomatını Ermənistana
səfir göndərir?!) və İsveç Krallığının Ermənistandakı səfiri(qeyd: görünür, yüksək
həyat səviyyəsi və demokratik institutların dayanıqlı olmasına görə İsveç də bu
siyahıda yer alıb) Ulrik Tidestremə ünvanlanıb.
Açıq məktubda "Siz Ermənistanda demokratiya
quruculuğuna əhəmiyyətli vəsait ayırmısız” ifadəsi də diqqətdən yayınmır. (Appeal
to the Ambassadors. Transparency International Anticorruption Center.August 26,
2018. URL:https://transparency.am/en/news/view/2819 (access date: 04.07.2020)
Maliyyə
arayışı
"Lydian”dan bildirib ki, onlar ətraf mühitin
qorunması sahəsində yüksək beynəlxalq standartlara əməl edirlər. Burada750 nəfər
işlə təmin edilib və yerli şirkətlər tərəfindən mədən işləri ilə əlaqəli 3000
digər iş yeri açılıb.Şirkətin proqnozlarına görə, yatağın on il müddətində
istismarı nəticəsində Ermənistan dövlət büdcəsinə vergi və lisenziyaya görə
ayrılan vəsaitin məbləği 432 milyon avro səviyyəsində olacaq.
Daha
nə gözləmək olar?
2019-cu ilin dekabrında "Lydian”ın kreditorları öz
öhdəliklərindən imtina etdikdən sonra, şirkət məhkəmə müdafiəsi altında
Kanadada restrukturizasiya üçün müraciət edib. Ontariodaki məhkəmə iddiaları
şirkətin satış, maliyyələşdirmə və arbitraj variantlarını axtardığını iddia
edir, baxmayaraq ki, bu cəhdlər hələ ki, uğursuzluqla nəticələnir.
2020-ci ilin iyununda verilən bəyanatda deyilir ki,
"Lydian” restrukturizasiya prosesindən keçəcək.Bu zaman isə şirkətin
kreditorları,investisiya fondları – "Orion Resource Partners”, "Osisko Mining”və"Resource
Capital Fund” – restrukturizasiyaşirkətini idarə edəcəklər.
Nəticə
əvəzi
Ermənistanın baş naziri Nikol PaşinyanAmulsar layihəsi
ilə bağlı olaraq ətraf mühitin qorunması vəiqtisadi mənfəət arasında seçim edə
bilmədiyi üçün çətin duruma düşüb. Baş nazir əvvəlcə 2018-ci ildə vəzifəyə gəldikdən
sonra Ermənistanın mədən sənayesində yoxlamalar aparmağı əmr etsə də, bildirmişdi
ki, bu layihənin təsdiqlənməsi müddətində hakimiyyətdə olsaydı Amulsar layihəsinə
qarşı çıxacaqdı. Baş nazirin çox çətin vəziyyətdə olduğunu "Transparency
International Armenia” şirkətinin icraçı direktoru Sona Ayvazyan da təsdiqləyib.
Paşinyan güclü ictimai təzyiqlər fonunda Qərblə də münasibətlərini düzəlmək
istiqamətində səyləri boşa verir. Respublika Partiyasını və onun lideri
korrupsioner və avtoritar Serj Sarkisyanı hakimiyyətdən uzaqlaşdıran inqilabçı Nikol
Paşinyanınən böyük xarici investorla mübahisəsi görünür ki, beynəlxalq məhkəmələrə
kimi uzanacaq. Amulsarın mühasirəyə alınması, bir sıra ekoloji araşdırmaların,
audit və yoxlamaların aparılmasını BöyükBritaniyanın Xarici İşlər Nazirliyinin
yaxından təqib etməsi faktı da göstərir ki, Qərbin maliyyə institutları məsələni
zamana buraxsa da, nəyin bahasına olursa olsun mənfəət əldə etməkdə qətiyyət
nümayiş etdirirlər. Paşinyanınhüquqşünas-ekoloq və ictimai fəal Artur
Qriqoryanı dağ sənayesi və ekoloji müfəttişlik bölməsində yeni rəhbər təyin etməsi
də narazı kütləni sakitləşdirməyib. Nikol Paşinyan baş verən hadisələri və nümayişləri yeni hakimiyyətinə qarşı
"sabotaj” adlandırsa da, bu gün yeni faktlar ortaya çıxır və onun əleyhinə işləyir.
Tədqiqatın əsas nəticələrindən biri kimi qeyd edə
bilərik ki, Böyük Britaniya hökuməti öz şirkətlərinin maraqlarını mühafizə etmək
üçün danışıqlara qulaq asa, məxfi məktubları və yazışmaları oxuya, audit və
ekoloji yoxlamalar yarada, "Facebook”da ictimai fəalların yazdıqları rəylər əsasında
qapalı hesabat tərtib edə, ictimai fəalları nəzarətdə saxlayavə açıq şəkildə bəyan
edə bilər ki, "Böyük Britaniyanın səfirlikləri Britaniya (hətta tam olaraq
Britaniya şirkətinin maraqları təmsil olunmasa da) şirkətləri üçün dünyada
biznesin inkişafında müsbət rol oynayır”.Ən zəruri qeydimiz də ondan ibarətdir
ki, "Lydian İnternational”-ın Böyük Britaniyada heç adi bank hesabı da yoxdur...
İlyas
HÜSEYNOV
Sosial Tədqiqatlar
Mərkəzinin Daxili siyasətin təhlili departamentinin baş məsləhəçisi