Adi belədir: Unutmaməni
Şükufə Azər
(1972)
Şükufə
Azər 1972-ci ildə Tehranda şair və ziyalı ailəsində dünyaya gəlib. 2011-ci ildə
Avstraliyaya mühacirət edən yazıçı hal-hazırda Pert şəhərində yaşayır.
Yazıçılıqla yanaşı həm də rəssam, heykəltaraş və jurnalistdir. "Bəlkə, səni yemək
həvəsində olam” (2004) və "Çuxur günü” (2009) kimi kitabları ilə məşhurlaşıb.
2017-ci ildə qələmə aldığı "Gavalı ağacının işıqlanması” romanı ilə builki
beynəlxalq "Buker” mükafatının qısa siyahısına daxil olub.Adi belədir: Unutmaməni
(hekayə)
Anam
deyərdi: "Gülləri qurutmaq üçün gərək... onları başıaşağı asasan... Üç gün,
üçcə gün sonra görərsən ki, necə gözəl, quru güllərin var. Ya da yox... Onları
duzla dolu iri bir boşqabda, bu cür... yatırt... Diqqətin məndədir?! Onları
duzla dolu iri bir boşqabda, bu cür... yatırt... Boşqabı quru bir yerə qoysan,
güllərin daha yaxşı nəticə verər. Ya da əgər... əgər yerin çox deyilsə... duzun
çox deyilsə... belə edə bilərsən...”
Uşaq
idim və evin gizli bucaqlarından gözlərimi bərəldib durmadan tər gülləri qurudaraq
tədarük görən anama baxardım. Bu güllərdən bir qismini o özü alar, bir qismi
isə bizə göndərilərdi. Ev qaranlıq idi və qurumuş güllərin qoxusu heç bir
pəncərədən bayıra sızmazdı. Anam heç vaxt mətbəxdən çıxmazdı. Mətbəx onun
xüsusi mülkü idi və verdiyi sərt əmrlərlə idarə olunardı. Yatağın, ya masanın
altına girərək saatlarla ona baxa biləcək qədər balacaydım: o, başında göyərti
və quru güllərdən tac, əynində soğan qabığından pelerin o evin, o mətbəxin xalis kraliçası idi. Mətbəxin divarları – yeddi nəfər üçün
gündə üç dəfə – səhər, nahar və şam yeməkləri bişirilən illərdən bəri yağa
bulaşmış bu divarlar anamın ömrünün son illərində evin ailə üzvləri tərəfindən
tərk edilməsi nəticəsində boş qalmış və anama məxsus quru güllərdən ibarət bir
gül parnikinə dönmüşdü.
Anam unutmaməni
gülləri dəliliyinə düçar olmazdan öncə onda yemək bişirmə dəliliyi vardı. Səhər
beşdə qalxar, yeddi nəfər üçün qayğanaq və omlet, yanında pendir, reyhan, xiyar
hazırlayar, eyni zamanda naharın düyüsünü də islağa qoyardı ki, yaxşı şişsin.
Sonra hamının səhər yeməyi masası arxasında əyləşərək tək səhər yeməyindən
başqa hər şey fikirləşdiyi, hər şeydən danışdığı bir vaxtda mənə – ailənin ən
kiçik üzvünə yeyim deyə loğma düzəldər, eyni zamanda badımcanları soyar,
dilimləyər və duzlayıb qızardardı. Əli hələ nahara qızartdığı badımcanların
yağına bulaşıq ikən şam yeməyi üçün bişirəcəyi balıq plovunun göyərtisini
arıtlayıb yuyar və doğrayardı. Hələ heç kəs şam yeməyi üçün masa ətrafında
əyləşməmiş anam sağ əlinin baş barmağının dırnağını çeynəyə-çeynəyə mətbəx
dolabına söykənər, gözlərini bir nöqtəyə zilləyərək soruşardı: "Nahar dadlı
alınmışdı? Sabaha nə hazırlayım?” Səsini eşidəcək kimsə varmı deyə heç baxmazdı
da.
Anam
yemək bişirmə dəliliyinə düçar olduğu bütün illər boyunca altı nəfərə onu
bir-bir tərk etmələri və arxalarına belə baxmadan getmələri üçün səhərdən
gecəyə, gecədən səhərə qədər yemək verdiyini bilməzdi. İndi anam unutmaməni gülləri
dəliliyinə düçar olub və mənə – sadəcə bir uşağa baxıb deyir: "Nə edəcəyini
əvvəlcədən təxmin etmişəm. Bu dəfə mən səndən əvvəl qoyub gedərəm. İndi
görərsən”.
Atam
çoxlu səs-küy salaraq yeməyini hamıdan tez bitirər, sonuncu qaşığı ayaq üstə
yeyə-yeyə sağollaşıb qapıya sarı qaçardı. Sonra böyük qardaşın növbəsi idi. O, corabını
geyinər, eyni zamanda çətin universitet dərslərinə görə donquldana-donquldana
qayğanağın sarısının ağzının qırağından aşağı axmasına izn verərdi. O həmişə
sağollaşmadan gedərdi. Sonra növbə məktəb çalışmalarını həmişə səhər yeməyi
masasında yazan böyük bacıya çatardı. Eyni yerdə şirinçay da içərdi və həmişə
ya çaydan bir qədər, ya da omletin bir tikəsi çalışma dəftərinə düşərdi. O,
ananı öpüb gedərdi, amma ləzzətli səhər yeməklərinə görə anaya heç olmasa bir
dəfə "Əllərin ağrımasın” demək əsla yadında qalmazdı. Ondan sonra əkiz
qardaşlar idi. Onlar səhər yeməyini birlikdə yeyər, anaya baxmadan laqeydcəsinə
"Əllərin ağrımasın” deyər, birlikdə məktəb çantalarını götürüb, birlikdə
ayaqqabılarını geyinər və sağollaşmadan birlikdə qapıdan çıxardılar.
Sonra...
ev... qəfil səs-küydən boşalardı.Mənim
üç yaşım ancaq olardı. Bir az az, ya çox. Bilmirəm. Oradaca mətbəx stulunda
oturardım, ta ki, anam rahatlıqla bir loğma çörək, pendir və reyhan yesin və
eyni zamanda evin fəzasındakı naməlum bir nöqtəyə zillənib qalsın. Mən ən kiçik
bir səs də çıxarmazdım. Ürəyim ancaq ona baxmaq istəyərdi. Bəlkə, bircə nəfər,
yeddi nəfərlik ailənin üzvlərindən bircə nəfər ona sarılıb "Yorğunluqlarının
hamısına görə çox sağ ol” desin deyə bu cür can qoyan anama. Bəlkə, bircə nəfər
bir dəqiqəlik qarşısında əyləşsin, həmişə yağlı və həmişə yanıq olan əllərini
əlinə alaraq "Bizə görə yenə də əlini yandırdın?” desin və bəlkə də, əllərini
sevgi ilə öpsün deyə...
İllər
keçdi. Bilmirəm neçə il. On il. Yüz il. Min il? Bu qədərini bilirəm ki, mən
hələ balacayam və bəlkə, heç böyüyəsi də deyiləm. Bu qədərini bilirəm ki, bu ev
boşdur və mətbəxdəki masanın arxası daha heç kəsin əyləşmədiyi,
donquldanmadığı, corab geyinmədiyi, çalışma yazmadığı stullarla doludur.
Bildiyim
bu qədərdir ki, son bir ildə anam unutmaməni gülləri vasvasılığına
(obsessiv-kompulsiv pozuntu nəzərdə tutulur – tərc.) düçar oldu... Bu güllər
onu qərarsız etdi.
Hər
həftə onun sifarişi ilə rütubətli, qəhvəyi paketlərdə dəstə-dəstə xırda, mavi
güllər gələrdi, onları bir neçə gün başına, sinəsinə və saçına taxardı.
Bədənnüma güzgünün önündə dayanar, saçlarını onlarla bəzəyər, ya da paltar
dəyişmək vasvasılığına düçar olardı. Bir zamanlar yeddi nəfərdən ibarət ailənin
geridə qalmış tək üzvü olan məni yatağın, dolabın, ya da masanın altından çəkib
çıxarar, mavi köynək və bəzədilmiş sifətlə qarşımda dayanıb "Bax! Bax, qəşəng
oldum?” soruşardı. Sonra saçları mənim rəngi qaçmış üzümə yaxınlaşana qədər
özünü əyər və davam edərdi: "Bilirsən bunların adı nədir? Bu gülləri deyirəm!..
Unutmaməni! Təsəvvür edirsən?! Adları belədir: Unutmaməni!” Sonrakı gün solmuş
gülləri pırtlaşıq saçlarının arasından əziyyətlə çıxara-çıxara "Doğrudan da...
bu güllər o qədər xırdadır ki, onları unutmamaq çətin işdir. İnanırsan?”
deyərdi. Və əsla cavab gözləmədən arxasını ya mənə, ya da güzgüyə çevirib
uzaqlaşardı.
Ömrünün
son günü evdəki bütün camaxatanlar (köhnə evlərdə yorğan-döşək, sandıq, çıraq
və s. əşyaların qoyulması üçün divarın içində açılan oyuq – tərc.), güldanlar,
soyuducu və hətta bütün stəkan, qazan, sini, kasa və parçlar tər, solğun, ya da
qurumuş unutmaməni dəstələri ilə dolu ikən buxarının qarşısında yerdən oturdu,
o günədək görmədiyim xatirə dəftərini vərəq-vərəq qopardıb oda atdı və otaqdakı
qalın pərdənin arxasından gözlərimi bərəldərək ona baxdığımı görüb dedi:
"Bilirsən, ev artıq çox soyuyub... Artıq soyuğa dözmək olmur...” Sonra oda bir
neçə vərəq də atıb "Yadında qalsın! Qulağın məndədir?! Yadında qalsın ki, bu iş
düşündüyün qədər də çətin deyil. Bu xırda, mavi gülləri unutmamağı deyirəm...
Həlli yolunu elə bu gün anladım. İnanmağın gəlir?! Elə bu gün... Ürəyin həmişə
nəyəsə bağlı olmalıdır. Anlayırsan? Bağlı. Nə deməkdir bilirsən?” dedi. Sonra
mənim də anlaya biləcəyim tərzdə danışdığı ilk dəfəymiş kimi aramla söylədi:
"Gərək... ayağının altına diqqət etməyə alışasan. Anlayırsan? Ancaq dəcəllik
eləməkdən ötrü bağa atılmamalısan. Diqqətli olmalısan... Axı bunlar həmişə
səs-küysüz... bilirsən! Diqqətli ol! Məhz əsla gözləmədiyin yerdə səs-küysüz
bitirlər həmişə...”
Anam
həmən gün öldü. Çox rahat. Yatağın üstündə, tər, solğun və quru olan xırda,
mavi güllərin, kif iyinin arasında. Öldüyü vaxt xatirə dəftərinin son vərəqləri
hələ odda yanmaqda idi. Mən onun yatdığı otağın (heç vaxt bura girməyə icazəm olmamışdı) qapısını aralayıb
onun öldüyünü gördüm. Getdim və illərdir tək yatdığı yatağında oturdum. Sonra
onun yanında uzandım. Uzanarkən kiçik bədənim solmuş güllərin arasında
itib-batmışdı.
Anamın
ölümündən illər ötür. İndi artıq mən böyümüşəm. O qədər böyümüşəm ki, təlimat
verə bilərəm. Mən heç bir şey yazmıram. Heç bir xatirə. Çünki mənim həyatımda
heç nə baş vermir. Mən ancaq hərdənbir anamın soğan qabığı pelerinini çiynimə
atır və iri kəvər soğanını havada silkələyə-silkələyə onun quru güllərinə (indi
onların çoxu artıq toza dönərək evin tutqun fəzasında havaya qarışıb) unutmaməni
güllərini qurutmağın təlimatını verirəm. Hərdən bu andaca qəfil gözlərimi yumub
bir səsə – ancaq səsə qulaq asıram. Sifətini evin divarlarının çöl tərəfindəki
kövrək və nazik unutmaməni sarmaşıqlarının arasına soxmuş bir inəyin
gövşəməsinin səsi və bu səs... mənim günümü... əzginlikdən dartıb çıxarır.
Fars dilindən tərcümə edən: Məhəmməd Nuri