ABŞ Rusiyanın təklifinə “hə” deyəcəkmi?

Ekspertlərin fikrincə, aprelin 9-da razılaşma əldə olunmasa, neftin qiyməti 10 dollaradək ucuzlaşa bilər

Neftin qiymətlərini dibə yuvarlanmaqdan xilas etmək üçün edilən cəhdlər yenə dalana dirənib. Belə ki, Rusiya hasilatı azaltmağa hazırdır, amma bir şərtlə - ABŞ özü də hasilatın kəskin azaldılmasına dair yeni razılaşmaya qoşulsun. Virtualaz.org xəbər verir ki, iri neft ölkələri arasında intriqaların davam etdiyi barədə "Bloomberg” agentliyi bildirir. Agentliyin söhbətləşdiyi mənbələr deyiblər ki, Rusiya hakimiyyəti ölkənin gündəlik neft hasilatının 10 faiz, yaxud 1 milyon barel azaldılmasına hazırdır. Amma ola bilsin, OPEC daha çox məhdudlaşdırma tələb edir. Mənbələrin dediyinə görə, daha sonra söhbət 1.5 milyon barel ixtisardan gedə bilər.
 
Lakin az ağlabatandır ki, prezident Vladimir Putinin belə ssenari xoşuna gəlsin, amma buludlar sıxlaşır və Rusiya iqtisadiyyatını xilas etmək lazımdır. Situasiya o qədər qəliz və "stavka”lar o qədər yuxarıdır ki, indi nüfuzlu xəbər agentliklərinin adi xəbərləri belə ciddi qəbul olunur. Bildirilir ki, Rusiya hasilatın azaldılmasına dair yeni razılaşmaya ABŞ-ı da qoşmaq istəyir və bütün mümkün kanallarla Birləşmiş Ştatların qapısını döyür. Bundan əvvəl Səudiyyə Ərəbistanı ilə Rusiyanın hasilatın sutkada 10 milyon barel və ola bilsin, daha çox azaldılması üçün razılığa gəlməyə hazır olduqlarına dair xəbərlər yayılmışdı. Daha doğrusu, bu xəbərləri ABŞ prezident Donald Tramp özü açıqlamışdı və dərhal "Brent” neftinin qiyməti 17 faizə yaxın bahalaşaraq 35 dolları keçmişdi. Ardınca OPEC+ formatında videokonfrans yolu ilə aprelin 6-da danışıqların olacağı açıqlandı, bildirildi ki, tərəflər hasilatın 10-15 milyon barel azaldılmasını müzakirə edəcəklər. Amma danışıqlar aprelin 9-na təyin olundu. Buna səbəb Putinin neftin indiki ucuzlaşmasına görə Səudiyyə Ərəbistanını günahlandırması barədə açıqlaması olmuşdu. Putin demişdi ki, səudiyyəlilərin məqsədi ABŞ-ın şist neft hasilatçılarını bazardan çıxarmaqdır. Bu açıqlama Ər-Riyadı bərk qəzəbləndirdi və danışıqların təxirə salındığı açıqlandı. Neftegaz.ru portalı qeyd edir ki, hasilatı sutkada 1 milyon barel azaltmaq Rusiya üçün texniki baxımdan asan deyil. Bunun üçün şirkətlər 15 mindən çox neft quyusunu bağlamalıdır. Hansı ki, onları sonradan yenidən işə salmaq xeyli çətin prosesdir. Səudiyyə Ərəbistanı isə hasilatı 2 milyon barel azaltmaq üçün cəmi 200 quyunu bağlamalı olacaq ki, onların sonradan işə salınması elə də çətinlik törətmir. Belə ki, Səudiyyə Ərəbistanında quyuların məhsuldarlığı qat-qat yüksəkdir.
 
Rusiya mənbələri deyirlər ki, indiki anlaşmanın əldə edilməsinin taleyi ABŞ-dan asılıdır. Çünki Rusiya böyük qurbanlar hesabına hasilatı azaltmalı olacaq, belə vəziyyətdə ABŞ da hasilatı azaltmalıdır. Lakin prezident Tramp artıq bildirib ki, ABŞ-ın hasilatın azaldılmasına dair razılaşmaya qoşulmaq niyyəti yoxdur, çünki onsuz da qiymətin aşağı düşməsi nəticəsində Birləşmiş Ştatlarda hasilat azalıb. Belə vəziyyətdə ABŞ prezidentini fikrindən daşındırmaq üçün gərək Rusiya çox sərfəli hansısa təklif irəli sürsün.
"Bloomberg” agentliyi də indiki sövdələşmənin əldə edilməsinin taleyinin ABŞ-dan asılı olduğunu, həm Səudiyyə Ərəbistanının, həm Rusiyanın ABŞ-ın hasilatı azaltmağa razılaşmasını gözlədiklərini yazır. Amma qeyd olunur ki, ABŞ-ın buna hazır olduğu barədə heç bir siqnal yoxdur. Belə vəziyyətdə aprelin 9-da OPEC+ ölkələrinin energetika nazirlərinin videokonfransında nəticə əldə etmək şansı da azalır. Artıq birjalar da bu kimi bədbin xəbərlərə reaksiya verib və "Brent” nefti müvəqqəti bahalaşmadan sonra yenidən ucuzlaşmaqdadır.
Bəs görəsən aprelin 9-da OPEC+ ölkələrinin energetika nazirlərinin videokonfransında neft ixrac edən ölkələr hasilatın azaldılmasına dair yekdil qərara gələ biləcəkmi? Əgər bu razılıq əldə olunmazsa, qlobal neft bazarlarını nə gözləyir?
Enerji məsələləri üzrə ekspert İlham Şaban söylədi ki, razılıq əldə olunmazsa, bazarda vəziyyət daha da gərginləşəcək: "Rusiya ötən həftənin sonunda bu fikirləri səsləndirib. Rusiya prezidenti Vladimir Putinin yanında neftin qiymətinin müzakirə olunduğu iclas keçirilib. Orada Putin bildirib ki, biz dünya bazarından 10 milyon barel həcmində neftin azalması təklifini dəstəkləyirik və bunu mümkün hesab edirik. Ancaq o şərtlə ki, bütün tərəfdaşlarımız adekvat həcmlərdə azaltmağa razılıq verməlidir. Yəni, Putin üstüörtülü şəkildə bildirib ki, əgər ABŞ bu addımı atarsa, Rusiya onu dəstəkləyəcək. Ancaq Rusiya birtərəfli şəkildə bu azaltmağa getməyəcək. Ötən şənbə günü Ağ Evdə Tramp xüsusi brifinqi keçirib. Trump dünya bazarında neft həcmlərinə və qiymətlərə münasibət bildirib. O hazırki qiymətləri normal hesab etmədiyini bildirib və qeyd edib ki,  ABŞ neft hasilatçılarının mənafeyini qorumaq üçün addımlar atacaq. Bunu seçki kampaniyasının bir elementi kimi qiymətləndirənlər də az deyil. Onun bu fikirlərini  neft sənayesinin cəmləndiyi 4-5 ştatın seçicilərinə hesablanan addım kimi qəbul edirlər. Lakin Tramp ABŞ-ın neft hasilatının azaldılması istiqamətində addım atıb-atmayacağına dair heç bir fikir söyləməyib. ABŞ-ın bu məchul mövqeyi bazar iştirakçılarını qane etmir. Trampın ötən həftə sosial mediadakı paylaşımı qiymətləri 36 dollaradək yüksəltdi. Amma sonradan qiymətlərdə yenidən ucuzlaşma müşahidə olunmağa başladı. Hazırda neft bazarlarında böyük qiymət dalğalanması müşahidə edilir. Bazara ötürülən informasiyalardan asılı olaraq qiymətlər artıb-azalır”.
 
Ekspert vurğuladı ki, aprelin 9-da OPEC+ formatında keçiriləcək görüşdə qərar qəbul edilərsə, qiymətlər 40 dollaradək bahalaşa bilər: "Ancaq hələlik qaranlıq məqamlar çoxdur. Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı arasındakı neft müharibəsi əvvəlki səviyyədə olmasa da, hələlik tam səngiməyib. Rusiya prezidentinin sözçüsü Səudiyyəni qiymətlərin aşağı düşməsində ən böyük günahkar hesab edir. Səudiyyə Ərəbistanının xarici işlər və neft naziri isə Rusiyanı OPEC və OPEC+ çərçivəsində keçirilən toplantıda fikir ayrılığında günahlandırır. Yəni qarşılıqlı ittihamlar çoxdur. Əgər aprelin 9-dakı toplantıda hasilatın azaldılmasına dair razılıq əldə olunarsa, qiymətlər 40 dollaradək bahalaşa bilər. Yəni qiymətlərin 35-40 dollar dəhlizinə keçəcəyi gözlənilir. Aprelin 10-da G-20 çərçivəsində energetika nazirlərinin görüşü də var. Bu görüşdə qəbul ediləcək qərarlar da neftin qiymətinə təsir edəcək. Düşünürəm ki, hər iki toplantıda artıq həcmlərin bazardan yığışdırılmasına dair pozitiv qərarlar qəbul ediləcək. Əsas məsələ hasilatın azaldılmasına dair əldə olunan razılıqdan sonra bazarın verəcəyi reaksiyadır. Verilən qərara nə qədər dürüst şəkildə əməl edilməsi çox mühümdür. İştirakçıların bu qərara verəcəyi münasibət ən vacib məsələdir. Neftin qiyməti məhz bundan asılı olaraq dəyişəcək. Martın sonunda Brent markalı neftin 21 dollaradək azalmasını müşahidə etdik. Bu, 2002-ci ilin martında qeydə alınan qiymət idi. Əgər bu razılaşma əldə olunmazsa, qiymətlər 10 dollaradək ucuzlaşa bilər. Ona görə də videokonfrans formatında keçiriləcək toplantıdan bazar iştirakçılarının gözləntiləri çoxdur”.
Enerji məsələləri üzrə ekspert Zəfər Vəliyev söylədi ki, başda Səudiyyə Ərəbistanı və onun müttəfiqləri olmaqla OPEC üzvləri qlobal bazarlardakı hazırki vəziyyəti dəyərləndirərək əlavə kəsintilərə getməyə iddialıdır: "Rusiya da bu azaltmaya razılıq verir. Lakin ABŞ-ın hasilat həcmlərini azaldıb-azaltmayacağına dair ciddi məlumatlar yoxdur. OPEC katibliyi təşkilatdan əlavə 10 dövləti aprelin 9-da keçiriləcək videokonfransa qatılmağa dəvət edib. Bu dövlətlərin əksəriyyəti bazarın tənzimlənməsi ilə bağlı birgə əməkdaşlığa hazır olduğunu bildirib. ABŞ prezidentinin neft hasil edən aparıcı enerji şirkətlərinin rəhbərləri ilə keçirdiyi görüşdə ABŞ-ın kəsintilərə gedəcəyinə dair heç bir məlumat olmadı. Ona görə də əvvəlcədən nə isə söyləmək mümkün deyil. Rusiya və Səudiyyə bazarın tənzimlənməsi ilə bağlı sazişin ədalətli olmasını tələb edir. İki ölkə bu razılaşmanın spektrinin dünyanın bütün neft ixrac edən ölkələrini, o cümlədən ABŞ-ı da əhatə etməsini tələb edir. Çünki ABŞ-da sutkalıq neft hasilatı 13 milyon bareldir. Yəni iddia edən tərəflər ədalətli sazişin imzalanmasını istəyir. Hesab edirəm ki, bazarın tənzimlənməsində bütün maraqlı tərəflər iştirak etməlidir. Qlobal neft bazarındakı dalğalanmanın qarşısını almaq üçün neft hasil edən ölkələrin sıx əməkdaşlığı olduqca vacibdir. Çünki bazar tənzimlənmədikcə, vəziyyət daha da gərginləşəcək. İndiki halda neft istehsal edən ölkələrin əsas vəzifəsi tələbatdan artıq neft həcmlərini qısa müddətdə bazardan yığışdırmaqdır. Bazarın tənzimlənməsində məsuliyyət bərabər qaydada bölünməlidir. Qlobal bazarın tənzimlənməsində vacib rol oynayan bütün dövlətlər və şirkətlər vahid mexanizm ortaya qoymalıdır. Tələbatdan artıq neft həcmləri yalnız bu halda bazardan yığışdırıla bilər. Aprelin 9-da keçiriləcək videokonfransda razılaşma əldə olunarsa, qiymətlərdə müəyyən sıçrayışlar olacaq. Əgər saziş pozularsa, neftin qiyməti qısa müddətdə 10 dollara enə bilər. Bu da bazarda uzun müddətli xaosun başlanğıcı ola bilər”.
 
Şəbnəm Mehdizadə