55-ci ilin yeni il gecəsini unuda bilməyən Edita Pyexa
Edita Pyexanın
Azərbaycanda da pərəstişkarları az deyil. Bakıda dəfələrlə konsertlərdə çıxış
edib. Müslüm Maqomayev, Polad Bülbüloğlu ilə yaxın dostluq münasibətləri olub.
Rusiya mətbuatı müğənninin 80 illik yubileyinə həsr etdiyi məqalələrində onu "Əfsanə”
adlandırır. Müğənni «Komsomolskaya pravda» qəzetinə əlamətlərə
inanıb-inanmadığı və ulu nənə kimi özünü necə hiss etməsi barədə danışıb.
- Edita Stanislavovna, siz Leninqrad universitetinə
oxumağa gedərkən nə vaxtsa ulduz olacağınızı təxmin edirdinizmi?
- Anlamırdım belə.
Yadımdadır, mən yataqxanada yaşayırdım, təhsil korpusuna gəlib çıxmaq üçün
Birja körpüsünü keçmək lazım gəlirdi. Hər səhər şaxtada, drap palto və kapron
corablarla dərsə tələsirdim. Allaha şükür ki, donmamışam.
- Demək, müğənnilik heç ağlınızdan belə keçmədi?
- Əvvəla, mən
«ulduz» sözünü heç də sevmirəm. Xalqın sevimli müğənnisi olmaq mənim ürəyimdəndir.
Əgər daha dəqiq desəm – publikanın sevimlisi. Mənim xüsusi pərəstişkarlarım var
ki, onlar həmişə zalı doldururlar. Qənaət etdikləri pula bilet alıb konsertlərimə
qulaq asmaq üçün bir şəhərdən başqa şəhərə gəlirlər, təsəvvür edirsiniz?
Görünür ki, yaxşı qoruyucu mələyim var və o, məni əlləri üzərində aparır.
- Bu necə ola bilər, siz oxumağı sevirdiniz, ancaq
müəllim olmağı arzulayırdınız?
- Anam oxumağı
xoşlayırdı və mən də sevirdim. İbtidai sinifdə olarkən xorda çıxış edirdim.
Daha sonra liseyin xorunda oxumağa başladım. Bizim pedaqoji liseydəki xorumuzun
dirijorunun soyadı Şurko idi. Necə oldusa o dedi: «Pyexa, sən çox uzağa gedəcəksən.
Yaxşı oxuyursan və artist olacaqsan». Mən ona baxdım və «ağlınızı itiribsiniz,
mən müəllim olacağam» dedim. Ancaq onun
sözləri həyata keçdi, mən artist oldum.
- Belə çıxır ki, o, sizin taleyinizi qabaqcadan
görüb?
- Təkcə o, yox. Təhsil
dalınca Sovet İttifaqından gedəndə anam vağzalda göz yaşlarını silərək «sən
qayıtmayacaqsan, bu, sənin taleyindir. Sən orada həmişəlik qalacaqsan» dedi. Bax, anam da hər şeyi qabaqcadan
görürdü. Demək bu, taledir. Tale! Anam Vıborq mədəniyyət sarayında mənim
konsertimə baxmağa gələndə xoşbəxt idi. Bütün konsert boyu göz yaşlarını
silirdi. O, rus dilini bilmirdi və nə barədə oxuduğumu başa düşmürdü. Ancaq
sevinirdi ki, belə bir səhnədə oxuyuram, mənə güllər verir, alqışlayırlar. Bu,
bizim axırıncıdan əvvəlki görüşümüz idi.
- Bunu necə başa düşək?
- Anamda ağ qan
xəstəliyi var idi. Başqa şəhərdə yaşayan oğlunun yanına getdi. Soyuq havada
vağzala çıxdığı üçün xəstələndi. Ancaq mən onunla vidalaşmağa vaxt tapdım. Gecəyə
bir saat qalmış Varşavaya çatdım. Sonra saat yarım taksi ilə xəstəxananın yerləşdiyi
Vruslava şəhərinə özümü çatdırdım. Növbətçi həkim «o, artıq bir həftədir ki,
özündə deyil» deyəndə, mən göz yaşları
içində «onu öpmək istəyirəm, o başa düşəcək ki, bu mənəm, çünki o, məni gözləyir» dedim. Biz palataya daxil olduq. Həkim «bax,
ordadır. Onun çarpayısı küncdədir» deyərək, anamı mənə göstərdi. Mən ona
baxdım. Anam çarpayıda oturmuşdu və «Edita»
deyib, pıçıldadı. Həkim heyrətdən az qaldı ki, yıxılsın. Axı o, bir həftə
idi ki, qalxmadan uzanırdı.
- Həqiqətən o, sizi gözləyirmiş…
- Onun ölüm günü
biz stol arxasında oturmuşduq. Birdən hay-küy düşdü. Sanki giriş qapısı öz-özünə
açıldı. Mən boylandım, qapı yerində idi. Başa düşmədim... Səhər saat 5 idi.
Özüm də bilmədən xəstəxanaya zəng vurdum. Həkim «Beş dəqiqə əvvəl ananız vəfat
etdi» dedi.
- İntuisiya…
- Məndə sadəcə,
emosionallıq yüksəkdir. Əgər ağlayıramsa, bu, hönkürtü ilə və uzun müddət davam
edir. Əgər sevinirəmsə, günəşin özünə qədər sıçramaq istəyirəm. Əgər səhnəyə
çıxıramsa, hər şeyi unuduram. Bir dəfə mən yalnız 3 mahnı oxuya bildim, daha
bacarmadım. Məni səhnədən apardılar. Təcili yardım çağırdılar. Temperaturum
40-a qədər yüksəlmişdi. Bax, belə həyat qrafikim var. Bax, bu il artıq 60 ildir
ki, «şumlayıram».
- Heyrətamizdir! Deyirlər ki, ölkəmizdəki
artistlər təqaüdlə dolana bilmir və işləməyə məcburdurlar.
- Mənim iki təqaüdüm
var. Kemerovada şaxtaçılar üçün çıxış etmişəm. Deyirlər ki, mənim atam 20 il
yerin altında vaxt keçirib. 37 yaşında ölüb. Qardaşım da 6 il şaxtada işləyib.
O da 17 yaşında vəfat edib. Anam ərə gedənə qədər şaxtada 6 il çeşidləyici işləyib.
Konsertimə Aman Tuleev gələrək çoxlu güllər gətirdi. Budur, orada yenidən çıxış
edəndə bilirdim ki, məni Kuzbasın fəxri şaxtaçı tituluna layiq görüblər. İndi mənim
təqaüdüm SSRİ Xalq artistinin aldığı məvacibə bərabərdir – 17 min. Fəxri
şaxtaçı kimi atama, qardaşıma və anama görə də – 25 min. Mənə bəs edir.
- Siz bu gün estradada baş verənləri izləyirsinizmi?
- Mən ki, musiqi
tənqidçisi deyiləm. Mən öz-özümü izləyirəm. Peterburqdakı yubiley konsertimdə mənə
əvvəldən inanan publikanı pərişan etməməyim haqqında düşünürəm. Nə danışmaq, səhnəyə
necə çıxmaq – bütün bunlar gecələr yuxuma girir. Psixologiyada buna "Sənə
quruluş verirəm” deyirlər. Mən bütün
bunları fikrən özümdə yaşayıram.
- Siz həmişə deyirsiniz ki, işi sona çatdırmağı
xoşlayırsınız. Bu, çox nadir xüsusiyyətdir.
- Bəs necə. Mən
axı, Polşaya gedənə qədər fransız məktəbində oxumuşam. Biz heç nəyi qeyd
etmirdik. Yadda saxlayır və müəllimin dərsindən sonra təkrarlayırdıq. Bizi isə
küncə qoymaqla və barmaqlarımıza xətkeşlə vurmaqla cəzalandırırdılar. Çox
ağrılı idi. Sonra biz Polşaya gəldik. Mən polyak dilini pis bilirdim, sonda öyrəndim.
Sonra SSRİ-yə gəldim və rus dilində pis danışırdım. Ancaq mən bütün maneələri
adladım. Hazırda fransız, polyak, alman və rus dillərini bilirəm. Mənim həyatım
bu maneələrdən qaçmaqdır. Əgər nəsə xoşuma gəlmirsə, bunu yenə də vicdanla edirəm.
- Sizin Polşada anabir ögey qardaşınız var. Ünsiyyətiniz
varmı?
- Məktəbdən
sonra o, polis işləyirdi. Mən onu qonaq çağırdım. O, «mən kommunistlərin yanına
gəlmirəm» dedi. O, həmişə hesab edirdi
ki, ruslar polşalıları istismar edirlər. O, atam kimi savadsız idi və heç nə
bilmirdi. Mən ona pul göndərə bilsəydim çox sevinərdim. Amma o, mənimlə ünsiyyət
qurmaq istəmir. Ona görə də mən pulu anamın qəbrinə nəzarət üçün keşişə göndərirəm.
Keşiş deyir ki, həmin pula kilsənin damını təmir etdirib.
- Siz artıq ulu nənəsiniz. Yaşla əlaqədar bu
söz sizi qorxutmurmu?
- ……. Ona görə
yox ki, mən qocalıram, ona görə ki, mən fəxr edirəm ki, belə güclüyəm və hətta,
80 yaşında da heç kimin köməyi olmadan səhnəyə çıxa bilirəm, mən yaşımla fəxr
edirəm. Bütün bunlara rəğmən, 55-ci ilin yeni il gecəsini – ilk dəfə Leninqrad
Konservatoriyasının səhnəsinə çıxdığım günü heç vaxt unuda bilmirəm: boğazlı
köynəkdə, qış çəkmələrində. Daha sonra yataqxanada bayramı qeyd etdik. Hamısı
mehriban idi. Səmimi şənlənirdik. Sonra öz ansamblımızı «Dostluq» adlandırdıq.
- Elə o vaxt sizin San Sanıçla məhəbbətiniz
başlamışdı?
- Bu sevgi mənim
bütün həyatımı müəyyənləşdirdi. Təəssüf ki, hissləri qorumaq mümkün olmadı.
Çoxlu qarşılıqlı incikliklər yarandı. Bronevski çox qısqanc idi, həmkarlarımla
dostluq əlaqələrimi qəbul edə bilmirdi. Aramızda böyük sevgi olsa da,
ayrılığa mane ola bilmədi. Daha sonra iki dəfə də nikahda xoşbəxtlik
tapmağa çalışdım. Bilmirəm, mistikadır, ya yox, şəxsi həyatım alınmadı. Çoxları
mənim Aleksandr Bronevski ilə nikaha geyindiyim qara paltarı günahlandırır. O
vaxt ağ paltar üçün pul tapa bilmədik. Onda bizi xəbərdar etmişdilər ki, bu cür
ittifaq uzun sürməyəcək. Ancaq bu cür fikirlər bizi o qədər də
maraqlandırmırdı.
- O vaxtdan bəri sizin şəxsi həyatınız haqqında çox
danışırlar.
- Mən həyatda ən
çox sevgi sarıdan iztirab çəkmişəm. Şaxtaçı qəsəbəsində böyümüşəm. Orada hər
şeylə maraqlanan gözlərdən heç nəyi gizlətmək mümkün deyildi. Əgər məni hansısa
cavan bir oğlan ötürsəydi, qonşular bu barədə həftə boyunca danışacaqdılar.
Anam da «siz nə etdiniz, öpüşdünüz»
soruşurdu. Mən isə «yox, öpüşmədik, mən ki, bilirəm bu günahdır» deyirdim. Anam həyatı boyu atama xəyanət etmədi.
O, katolik qanunlarına çox əməl edirdi. Mən pop ulduzu Madonnanın müsahibəsində
də oxumuşam ki, katolik tərbiyəsi ona çox mane olub. Mən isə başqa cür idim,
bir qədər köhnə fikirli böyümüşdüm. Kişilər mənim haqqımda «necə də əlçatmazdır,
özünü qiymətə mindirir» deyirdilər. Mən
həqiqətən də intim münasibətlərdə kifayət qədər qapalı idim, yalnız qəlbimə
yaxın olan insanla münasibət qura bilərdim. Ansamblın rəhbəri San Sanıç məndən
6 yaş böyük idi. O, arxamca çox gəldi və nə vaxtsa ailə qurmaq lazım olduğunu mənə
anlatdı.
- Yəqin siz də onu qısqanırdınız?
- Bronevski
özünün hədsiz qısqanclığı ilə mənim bütün hisslərimi öldürürdü. Bir dəfə Müslüm
Maqomayevlə Kann festivalına getdik. San Sanıç mənə heç nə demədən viza düzəldib
sanki məni cinayət üstündə tutacaqmış kimi arxamca Parisə gəldi. Gecə yarısı o,
alpinist kimi düz divarla yuxarı dırmaşaraq mənim otağıma düşdü və «Maqomayev
harada gizlənib?» - deyə soruşdu. Bu, bizim 20 illik birgə yaşayışımızdan sonra
idi. Mən zamanla başa düşdüm ki, sevmək hələ xəyanət etməmək demək deyil. Ancaq
onun öz həyatında da bu cür anlar çox idi. Mən bütün bunları üzə vurmurdum. Yoxsa
biz 20 il sonra yox, daha tez ayrıla bilərdik. Tamaşaçılar da bizim ən yaxşı
mahnılarımızın çoxundan məhrum olardı. Ancaq münasibətlərimiz əvvəlki
etibarlılığını itirmişdi. Biz 3 il ayrı-ayrı otaqlarda, hərəmiz öz həyatımızı
yaşadıq. Mən onun sonsuz macəralarına dözməyərək, yenidən həyat qurmağı qərara
aldım və KQB polkovniki Şestakovla tanışlığımdan sonra San Sanıça «mən səndən
ayrılıram və ərə gedirəm» dedim. O, sarsıldı və ağladı. Düzdür, sonra o da ailə
qurdu. Ancaq ürəyində tromb olduğu üçün çox yaşamadı. Ən dəhşətlisi bilirsiniz
nədir? İndi başa düşürəm ki, mən gərək özümü qurban verib ondan
uzaqlaşmayaydım. Onda onun həyatını qoruya bilərdim. İkinci ərim yaraşıqlı idi
və başqa qadınların arxasınca qaçmırdı. Bunu kişi ləyaqəti üçün alçaqlıq hesab
edirdi. Ancaq onun gözləri həmişə araq stəkanı arxasınca gəzirdi. Elə bu da onu
bitirdi.
- Sizin üçüncü ailə həyatınız da gözəl
başlamışdı.
- Polyakovla biz
iki il telefonda bir-birimizə «siz» deyərək danışdıq. Sonra o, «xoşuma gəlirsiniz»
etirafını etdi. Ailə həyatımızın ilk günlərində o, mənə özümü qadın kimi hiss
etmək imkanı verdi. Ancaq bir neçə il əvvəl münasibətlərimizdə nəsə
anlaşılmazlıq yarandı. Biz dalaşmadan ayrıldıq. Yəqin ki, biz tamam fərqli
insanlar idik. Bir-birimizi niyə incitməli idik? Baxmayaraq ki, mən həmişə
«Sevmək heç vaxt gec deyil» deyərək
oxuyuram, ancaq başa düşürəm ki, şəxsi həyatda yox, daha çox səhnədə xoşbəxt
olmuşam.
Rus mətbuatından
çevirdi
Təranə Məhərrəmova