Qadın ürəyi daha həssasdır
Hər il dünyada təqribən 17.3 milyon
insan ürək və damar xəstəliklərindən vəfat edir. Bunun 7 milyonundan çoxunu
infarkt və ya ürəyin işemik xəstəliyinə bağlı (ürək damarlarının tıxanması)
ölümlər təşkil edir. Avropada hər il hər 6 kişidən və hər 7 qadından biri
infarktdan və ya ürək damarlarının tıxanmasından ölür. Bütün dünyada qadın
ölümlərinin ən sıx səbəbi kişilərdə olduğu kimi ürək-damar xəstəlikləridir. Ürək
damarlarının tıxanması və ya daralması qadınlarda kişilərə nisbətən daha gec
yaşlarda ortaya çıxır. Menopauzaya qədər yumurtalıqlardan qana ifraz
olunan esterogen hormonu qadınları infarkt keçirməkdən və ya ürək damarlarının tıxanmasından qoruyur. Ancaq qadın
menopauzaya girdikdən sonra qandakı esterogen hormonu azalır və bunun nəticəsində
infarkt keçirməbaxımından daha həssas olur. Avropada kişilər qadınlardan daha çox infarkt
keçirirlər. Ancaq infarkt və ya ürək-damar tıxanması qadınlar üçün heç də ədalətli
davranmır. Bu yazımda infarktın və ya ürəyin işemik xəstəliyinin (ürək
damarlarının tıxanması) qadınlar üçün heç də ədalətli davranmadığını göstərən bəzi
maraqlı elmi faktları qısa məlumatlar şəklində paylaşacam.
1. İnfarkta səbəb olan bəzi risk faktorlarına qadınlarda daha çox rast
gəlinir.
Ürək damarlarını tıxayaraq infarkt keçirilməsinə
səbəb olan hipertoniya, diabet, böyrək çatışmazlığı, depressiya (və ya digər
psixososyal) kimi xəstəliklər qadınlarda daha çox görülür.
2. İnfarkta səbəb olan bəzi risk faktorları qadınlar üçün daha təhlükəlidir.
Hipertoniya
və diabet xəstəliyi qadınlar üçün daha təhlükəlidir. Belə ki hipertoniyası və
ya şəkərli diabeti olan bir qadının infarkt keçirmə riski hipertoniyası və ya şəkərli
diabeti olan kişiyə nisbətən daha yüksəkdir. Eynilə depressiyada olan bir
qadının infarkt keçirmə riski depressiyada olan bir kişinin infarkt keçirmə
riskindən daha çoxdur.
3. İnfarkt keçirən qadınlarda sinə ağrıları
olmaya bilir
İnfarkt keçirildiyi zaman adətən sinə
nahiyəsində şiddətli ağrı olur. Ancaq qadınlar infarkt keçirdikləri zamanı
kişilərə nisbətən sinə ağrıları daha az olur. Sol qol, boyun, çənə və kürək
ağrıları, ürək bulanma, qusma, mədə yanması, ürək döyünmə infarkt keçirən
qadınlarda daha çox görülür. Ona görə də infarkt keçirən bir qadına səhv diaqnoz
qoyula bilir. Daha doğrusu, infarkt keçirən bir qadının müayinəsi zamanı
keçirdiyi infarkt həkimlərin gözündən yayına bilər.
4. Səssiz infarkt qadınlarda daha sıx görülür.
İnfarkt keçirən insan ağrı hissetməyə bilər. Xüsusi
ilə də şəkərli diabeti olan, yaşlı insanlar və qadınlar infarkt keçirdikləri
zaman sinələrində ağrı hiss etməzlər. Buna səssiz infarkt deyilir. Belə olanhalda infarkt diaqnozunu qoymaq
çox çətin olur və infarkt müəyyənləşdirilmədiyi üçün də xəstələr itirilə bilər.
Hətta bəzi xəstələrə analiz edildiyi zaman daha öncə nə vaxtsa
infarkt keçirdiyi müəyyən edilir. İnfarkt keçirdiyi halda bunu
hiss eləməyən qadınların sayı kişilərin sayından daha çoxdur. Bunun dəqiq səbəbi
bilinmir. Ancaq ən çox qəbul edilən versiya qadınların ağrını hiss etmə
qabiliyyətinin kişilərinkindən daha az olmasıdır. Digər bir səbəb qadınların
infarkt keçirərkən sinə ağrısından çox, ürək bulanma, qusma, mədə yanması, ürək
döyünmə kimi şikayətləri ortaya çıxır ki, çoxları
bunu diqqətə almırlar.
5. İnfarkt keçirən qadınlar xəstəxanaya daha gec müraciət edirlər.
İnfarkt keçirən qadınlar kişilərlə
müqayisədə xəstəxanaya daha gec müraciət edirlər və bunun nəticəsində də daha
gec müalicə edilirlər.
6. Bəzi diaqnostik testlər qadınlardakı damar tıxanmasını müəyyən etmədə
yetərsiz qalır.
Qadınlarda sinə
ağrısının ürəklə əlaqəli olub-olmaması mütləq müəyyən edilməlidir. Çünki ürək mənşəli
ağrının müəyyən edilməməsi bir qadının ölümüylə nəticələnə bilər. Sinə
ağrısı olan bir insanda infarktın müəyyən edilib müalicə edilməsində vaxt çox
önəmlidir. İnfarkt keçirən bir insan üçün keçən hər bir dəqiqə çox önəmlidir və
həkim olaraq siz vaxtla yarışırsınız. Bəzi diaqnostik testlər qadınlardakı
damar tıxanmasını müəyyən etmədə yetərsiz qalır. Yəni bəzi testlər
qadınlardakı damar
tıxanmasını müəyyən etmədə o qədər də həssas deyil. Ona görə də sinədə
ağrı şikayəti olan bir xəstə əvvəlcə ətraflı şəkildə müayinə edilməli, xəstənin
şikayətləri diqqətlə dinlənilməli və ürək-damar daralması baxımından risk
faktorları da ətraflı şəkildə öyrənilməlidir.
7. İnfarkt keçirmək qadınlara kişilərdən daha pis təsir edir.
İnfarkt keçirən qadınlar kişilərə nisbətən
xəstəxanada daha çox yatırlar və infarkt keçirən qadınların xəstəxanada ölmə
ehtimalı kişilərə nisbətən daha yüksəkdir. İnfarkt keçirdikdən sonra ilk 1 hətta 5 il içində qadınların ölmə ehtimalı
kişilərdən daha çoxdur. Ayrıca infarkt keçirən qadının bir ay içində təkrar
infarkt keçirmə ehtimalı infarkt keçirən bir kişinin təkrar infarkt keçirmə
ehtimalından daha yuxarıdır. İnfarkt sonrası ürək çatışmazlığı (ürəyin zəifləməsi)
qadınlarda daha çox ortaya çıxır. Bundan başqa, diabeti olan qadın infarkt
keçirdiyi zaman ölmə ehtimalı diabeti olmayan və infarkt keçirən kişiyə nisbətən
daha yuxarıdır. Eyni ilə diabeti olan bir qadın infarkt keçirdiyi zaman ölmə
ehtimalı diabeti olan və infarkt keçirən kişiyə
nisbətən daha yuxarıdır.
8. "Qırılmış qəlb
sindromu” qadınlarda daha çox ortaya
çıxır.
Qorxu, kədər, təşviş,
üzüntü və sairə kimi neqativhissləri keçirmək ciddi infarkta səbəb ola
bilir. Buna "Qırılmış qəlb sindromu” ("Broken Heart Syndrome”)
deyilir. İnfarkt keçirən bir insanın ürək damarları, adətən tıxanmış olur.
Ancaq maraqlısı odur ki, "Qırılmış qəlb sindromu”nun olduğu insanlara
anjiyoqrafiya elədiyimiz zaman, damarları adətən tərtəmiz çıxır, ürək
damarlarında ciddi daralma və ya tıxanma olmur. "Qırılmış qəlb
sindromu” olan xəstələrin90-95 faizi qadınlardır və bunun səbəbi dəqiq bilinmir.Ən
çox qəbul edilən fikir, qadınların ürəyinin stress zamanı bədəndə ortaya çıxan
hormonal dəyişiklərə daha həssas olmasıdır.
9. Dərmanların əlavə təsirləri
qadınlarda daha çox ortaya çıxır.
İnfarkt keçirən və ya ürək damarları
tıxanan bir xəstə çoxlu dərmanı içmək məcburiyyətindədir. Qadınların ürək-damar sistemi bu dərmanların yan təsirlərinə daha
çox məruz qalır. Yəni qadınların ürək-damar sistemi bu dərmanlara qarşı kişilərə nisbətən daha həssasdır.
Yalçın
Velibey
Kardioloji Uzmanı